Hoe voer je zinvolle gesprekken met atheïsten? Die vraag drijft de Tsjechische priester Tomás Halík al jaren. De uitnodiging in zijn laatste boek: neem je twijfel als vertrekpunt.

Opnieuw is een boek van de Tsjechische filosoof, socioloog Tomás Halík in het Nederlands vertaald: Raak de wonden aan. Over niet zien en toch geloven. Het is een boeiend vervolg en aanvulling op Geduld met God. Twijfel als brug tussen geloven en niet-geloven. 

Twijfel en niet zien, niet als randverschijnselen van ons geloven, maar als wezenlijke elementen daarvan: ze markeren het spanningsveld waarop Halík in gesprek gaat met hen die zich atheïst noemen, de generatie van na “de dood van God”. Door twijfel en niet zien in zijn geloof niet alleen toe te laten maar ze ook daarin te integreren, meent Halík een weg gevonden te hebben, wellicht niet om zijn gesprekspartners te overtuigen, maar wel om met hen een zinnig gesprek te blijven voeren.

Ontdekken waar God ‘gebeurt’

Daarbij is voor de Tsjechische hoogleraar filosofie de basis van het christelijk geloof niet een uitgewerkte dogmatiek, maar het steeds weer met elkaar in verband brengen van het evangelie en ons leven. ‘Het gaat erom dat je door je eigen levenservaring de betekenis van de bijbelse verhalen steeds opnieuw en dieper probeert te ontdekken en zo de machtige beelden van het evangelie op je laat inwerken, zodat ze geleidelijk steeds meer de stroom van je eigen leven verlichten, verklaren en veranderen.’ 

Geloof dat geen twijfel en niet zien kent, loopt gevaar geen geloof te zijn

Een geloof dat zo groeit is niet statisch, onveranderlijk, maar een voortdurende ontdekking waar God in ons leven ‘gebeurt’. En het kan niet anders, of die ontdekking gaat gepaard met twijfel en geregeld niet zien. Geloof dat geen twijfel en niet zien kent, loopt gevaar geen geloof te zijn en het gelijk van het atheïsme te ‘bewijzen’. 

Raak de wonden aan

Dat brengt hem tot een hertaling van de theologie, minder metafysiek en meer narratief. In de opzet van beide boeken betekent dit dat hij uitgaat van een bijbels verhaal dat hem als het ware het paradigma voor zijn betoog verschaft. In het Geduld met God is dat het verhaal van Zacheüs; twijfelend en zoekend, de gelovige op afstand die zijn levenlang een Godszoeker blijft en nooit zal zeggen “Nu heb ik het/Hem gevonden”. In Raak de wonden aan is dat het verhaal van Thomas, die pas in Jezus kan geloven als hij zijn wonden ziet en wordt uitgenodigd die aan te raken.   

‘Jezus vereenzelvigde zichzelf met alle kleinen en lijdenden – dus zijn alle pijnlijke wonden, alle leed van de wereld en de mensheid, Christus’ wonden. In Christus geloven […] dat kan ik alleen als ik deze wonden van hem aanraak, deze wonden waar onze wereld ook nu vol van is.’

Met andere woorden: Als we de pijn van onze naasten en van onszelf niet serieus nemen, hebben we niet het recht om te zeggen dat we in God geloven. Geloof dat de ogen kan sluiten voor menselijk leed, is niet meer dan een illusie of opium.

Geloofszekerheid

Halík beschouwt het als de roeping van Thomas om ons voor te leven dat het geloof dat ontstaat uit de aanraking van Christus’ wonden daarmee nog niet tot je bezit wordt. Het betekent ook niet het einde aan alle twijfels. Tot geloofszekerheid komt hij alleen wanneer hij in het aanraken van de wonden van de wereld God aanraakt – alleen daar ontmoet hij Hem. 

Hij biedt daarbij geen valse zekerheden

In dit boek, dat we kunnen lezen als een vervolg op Geduld met God, zet Halík zijn gesprek met niet- en ongelovigen voort. Hij gaat verder met het aangeven van een weg tot geloof die ook voor zoekers niet bij voorbaat een onmogelijke is. Hij biedt daarbij geen valse zekerheden. Misschien is de weg die hij aangeeft zelfs helemaal niet vanzelfsprekend. Want hoe velen die zeggen niet (meer) in God te kunnen geloven, geven daarbij juist als argument het feit dat er zoveel kwaad en lijden in onze wereld zijn?

De uitnodiging van Halík is: raak die wonden aan, ga de wonden binnen. Ze zijn een plek waar je God kunt ontmoeten. ‘Alles wat je voor een van deze minste broeders van Mij hebt gedaan, heb je voor Mij gedaan.’ (Mt.25, 40). Halík weet die uitnodiging overtuigend te verwoorden.