webmagazine van de jezuïeten over geloof, spiritualiteit en samenleving
webmagazine van de jezuïeten over geloof, spiritualiteit en samenleving
De kerk vraagt dit jaar bijzondere aandacht voor de barmhartigheid. Maar wat betekent dat begrip? Deze zomer onderzoekt Ignis de diepgang en rijkdom ervan. Aflevering 2 van 4: Frater Broer Huitema verdiept zich in de spiritualiteit van de barmhartigheid.
In zijn bul Misericordiae vultus (‘Het gelaat van barmhartigheid’), waarin paus Franciscus het Heilig Jaar van barmhartigheid aankondigt, plaatst hij de barmhartigheid als een centraal wezenskenmerk van ons geloof. Hij roept ons op, ons te bezinnen op de barmhartigheid – als een mysterie dat vraagt om voortdurende contemplatie – maar tegelijkertijd om de praktische weg van de barmhartigheid te gaan. Contemplatie én actie zijn beide kenmerkend voor de spiritualiteit van barmhartigheid.
Gods barmhartigheid is geen abstract begrip maar, zo lezen we in Misericordiae vultus:
…een concrete werkelijkheid waardoor Hij zijn liefde openbaart als die van een vader of een moeder, tot het diepste uit liefde bewogen voor hun kind. Het is nauwelijks een overdrijving om te zeggen dat dit een ‘inwendige’ liefde is. Het gutst natuurlijkerwijs voort uit de diepte, vol van tederheid en mededogen, bevrediging en barmhartigheid.
In zijn bul legt paus Franciscus verbindingen met centrale thema’s in de Schrift: het mysterie van de goddelijke liefde, vergeving en verzoening, gerechtigheid en de zending van de Kerk. Daarmee ziet de paus de barmhartigheid niet als slechts een van de kenmerken van het christelijk geloof: hij plaatst de barmhartigheid in het centrum en ziet de barmhartigheid als het wezen van God. En dan vinden we ons in goed gezelschap van de andere wereldreligies!
Barmhartigheid vraagt om levenslange inzet
Als we spreken over barmhartigheid, dan willen we uitdrukken dat we tot in ons binnenste worden geraakt, ‘tot in onze ingewanden’, ‘tot in de moederschoot’. Bij uitstek de plek, waar een mens geestelijk geraakt wordt en ontroering gewekt wordt. Vanouds wordt de buik aangewezen als de plek waar de barmhartigheid haar oorsprong vindt. In de joodse traditie wordt het woord barmhartigheid steeds verbonden met de levensbron. Ook in Afrikaanse en Oosterse culturen komt dit beeld van de moederschoot voor. In het Boeddhabeeld is de welgevormde buik het symbool van ‘karuna’, Boeddha’s oneindige barmhartigheid.
Vanaf de jaren ’80 van de vorige eeuw hebben wij ons, als fraters van ‘Onze Lieve Vrouw, Moeder van Barmhartigheid’ verdiept in de spiritualiteit van de barmhartigheid. Ons verdiepend in onze oorsprong ontdekten we opnieuw de kern van onze spiritualiteit: die van Barmhartigheid en Broederschap. Barmhartigheid als de basis van onze spiritualiteit. Die we nader aanduiden met de drieslag ‘zien – bewogen worden – in beweging komen’, ontleend aan het bekende verhaal van de barmhartige Samaritaan (Lc. 10, 33-34):
Toen kwam er een Samaritaan langs die op reis was; hij zag hem en was ten diepste met hem begaan. Hij ging naar hem toe, goot olie en wijn op zijn wonden en verbond ze. Toen zette hij hem op zijn eigen rijdier en bracht hem naar een herberg, waar hij hem verder verzorgde.
De Samaritaan zag, hij werd ten diepste geraakt en kwam in beweging. Je moet eerst wel zien – anders beweegt er niets. Dat gaat niet vanzelf, dat vraagt oefening. De priester en de leviet zagen de man wel liggen, maar ze lieten hem liggen. Ze toonden een gebrek aan barmhartigheid, misschien omdat zij, gevangen in hun – wettische – systeem niet echt zagen en dat ook niet geleerd hadden. Ze misten de barmhartigheid….
Door het zien worden we ten diepste geraakt, worden we innerlijk bewogen en vrij van oordelen. Vervolgens komen we – bijna als vanzelf – in beweging. We gaan een relatie aan met degene die barmhartigheid nodig heeft. Ofschoon het gewoon is, gaat het verder dan het ‘gewone’. Ofschoon barmhartigheid begint bij jezelf en bij je naaste familie, buur, medebroeder, medezuster of vriend overstijgt het die grenzen. Barmhartigheid is grenzeloos en maakt de vreemdeling, de vluchteling, de slachtoffers van mensenhandel en kinderarbeid, de slachtoffers van geweld wereldwijd tot mensen voor wie ik een naaste wil zijn.
Barmhartigheid is een levensproject. Het gaat niet om een tijdelijk commitment; barmhartigheid vraagt een levenslange inzet. Als barmhartigheid een wezenskenmerk is van God, dan worden wij opgeroepen, barmhartigheid ook tot ons wezen te maken. Een mensenleven is te kort om dat waar te maken…
Frater Broer Huitema CMM is voormalig algemeen overste van de Congregatie van Onze Lieve Vrouw, Moeder van Barmhartigheid, beter bekend als de Fraters van Tilburg, en thans bestuurslid van de Beweging van Barmhartigheid.