Tijdens de lockdown vond Bert Daelemans het heerlijk om via zijn computer steeds opnieuw te kijken naar dezelfde dans. Om het met Ignatius te zeggen: om te blijven bij waar hij smaak voelde. Door te herhalen kan het ervaarde in ons wortelen.

Zeg je dat ook niet, op het einde van een warme zomeravond, gezellig bij vrienden in de tuin: dit is “voor herhaling vatbaar”? Of je ontdekt met je gezin een nieuw vakantieoord waar je het best naar je zin hebt: ook dit is “voor herhaling vatbaar”. 

Wij werden een beetje gedwongen om bij de achteruitkijkspiegel te blijven

Tijdens de voorbije maanden van lockdown grepen heel wat concert- en operahuizen de kans om vroeger opgenomen programma’s opnieuw uit te zenden, zeg maar te herhalen. Wij werden een beetje gedwongen om eens niet vooruit te kijken maar even bij de achteruitkijkspiegel te blijven, en opnieuw te genieten van uitzonderlijke pareltjes van niet-zo-voorbijgegane glorie.

A Suite of Dances

Zo kon je via het scherm gratis naar Parijs. De Opéra zond gedurende een week een hommage uit aan Amerikaans choreograaf Jerome Robbins, die je elke dag naar believen kon herhalen. Daartussen zat een juweeltje dat ik herhaaldelijk heb bekeken: A Suite of Dances (1994). Een lege scène in blauwig licht. Een danser komt op, helemaal in het rood, en een dame met haar cello: meer is niet nodig voor een wonder. Het geheel heeft iets diepmenselijks en kwetsbaars, dat vooral merkbaar is in de blikken die zij wisselen, iets onzekerder van haar kant, om te zien of ze op dezelfde golflengte zitten.

Met haar strijkstok begint de magie. Uit het diepst van haar cello, uit het binnenste van de aarde roept zij Bach op: warme, donkere klanken die diep doordringen en troosten als een herkenbare oer-ode aan het leven. Op het gedragen, steevast ritme van diens melancholische cellosuites schrijft de danser zijn gracieuze bewegingen in de lucht: nu eens rustig, dan weer ritmisch en fris. Armen en benen vertellen en vertalen Bach in beweging, in lichaam en in schepping.

Herhaling brengt naar een dieper niveau

Herhaling helpt om het geheel beter te begrijpen, om er letterlijk “in te komen”: een herhaalde beweging, een herhaald muzikaal-lichamelijk motief werkt als een woord dat betekenis in zich draagt en overdraagt op een dieper niveau, daar waar woorden niet aankunnen en niet nodig zijn, een dieper niveau van verbondenheid.

[Wil je verhalen als deze niet missen? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief]

Getuige mogen zijn van deze wonderlijke, buitenaardse synergie tussen man en vrouw, muziek en dans, het meest etherische en het meest lichamelijke, al is het via een computerscherm, is een geestelijke oefening. Een uitgepuurde geestelijke oefening. Want met weinig kan veel worden gedaan, met minder een wonder: een man, een vrouw, een cello, in Bach verbonden. Op momenten heeft de vrouw haar ogen dicht, één geworden met haar cello: zoals zijn lichaam muziek is geworden, zo werd haar muziek lichaam; zoals hij zijn lichaam op muziek zet, zo brengt zij haar lichaam in de muziek.

Want met weinig kan veel worden gedaan, met minder een wonder

Na een indrukwekkende reis naar het innerlijke veraf ontwaken wij en, met ons, het diepmenselijk kwetsbare van voordien: de magie is verbroken en toch niet, zit in haar vermoeide glimlach, in haar verlegen ontvangen van het applaus, door hem geruggensteund; zij is zichtbaar niet gewoon om op het podium en in het licht te zitten. Dat geeft het geheel een bijzonder charmant en herkenbaar cachet. Voor herhaling vatbaar.

Daar waar ik smaak heb gevoeld

In een samenleving waar alles snel vooruit moet gaan, van het een naar het ander, is het helend om eens stil te staan bij wat beklijft. Om de drang naar het nieuwe (“niet het vele weten”) tegen te gaan en te blijven bij wat affectief in mij gebeurt (“innerlijk voelen en smaken” [Geestelijke Oefeningen, 2]). Alleen door te “blijven staan” daar waar ik meer “smaak heb gevoeld” [Geestelijke Oefeningen, 62] kan het zijn vormingswerk in mij doen, kiemen en groeien. Herhalen, letterlijk her-inneren, is volgens Ignatius het zoeken naar eenvoud: “samenvatten”, resumiendo [Geestelijke Oefeningen, 64], “zonder af te dwalen” en zonder vooruit te willen gaan, mezelf voorbij. Het gaat om verdieping, waardoor het ervaarde in ons wortel schiet. Het nieuwe zit niet in kwantiteit maar in uitgepuurde, gewortelde kwaliteit.

Teruggaan en herhalen gaan in tegen onze natuurlijke drang naar vooruitgang. En toch gaan we aan zoveel voorbij dat we maar half verwerkt hebben, alsof we aan alles willen knabbelen en proeven zonder het te smaken, zonder het ooit de kans geven om ons innerlijk te voeden en te laven. Ben je vatbaar voor herhaling?

Afbeelding boven artikel: via operadeparis.fr © Sébastien Mathé