Sinds een aantal jaren worden de Geestelijke Oefeningen van Ignatius van Loyola gebruikt in combinatie met film.  Deze meerdaagse bezinning vindt o.a. plaats in de rustige Oude Abdij in Drongen. De deelnemers ontdekken tijdens deze dagen hoe film en spiritualiteit op elkaar kunnen inspelen en elkaar wederzijds kunnen verdiepen en verrijken. 

De Geestelijke Oefeningen van Ignatius van Loyola helpen de deelnemer haar/zijn leven te verdiepen in het licht van Gods aanwezigheid. Bidden met Bijbelteksten is een belangrijk onderdeel hiervan. Daarbij spelen elementen als kijken en luisteren naar de ‘acteurs’ van het schriftverhaal een belangrijke rol. De deelnemer wordt uitgenodigd om zich zo in het verhaal in te leven zodat de Bijbeltekst een plaats van ontmoeting wordt.

Elk beeld, elke dialoog en elk personage heeft het potentieel om de wereld te weerspiegelen.

Het kijken naar een film volgt een parallel parcours. Herkenning en ontroering kunnen ons uitdagen onze levenshorizon te verbreden. Het witte doek wordt dan een plaats van ontmoeting waar we in onze diepste kern worden aangesproken. Films gaan werken als sleutels voor de onbekende kamers in onze geestelijke woning. Elk beeld, elke dialoog en elk personage heeft het potentieel om de wereld te weerspiegelen. Op die manier openen ze perspectief, stellen ze verdiepende vragen of bieden ze antwoorden door het leven zélf te tonen.

Film wordt al te vaak gezien als puur entertainment. Het kan  echter een krachtig medium zijn voor sociaal commentaar, culturele representatie en filosofische reflectie of innerlijke groei. De Bijbelse verhalen spelen zich af in een vreemde  sociale-culturele context en  méér dan tweeduizend jaar geleden. Denk maar aan verhalen zoals Kaïn en Abel, de kleine Samuël in de tempel of de parabel van de verloren zoon. Deze verhalen maken het soms moeilijk voor mensen om zich daarin terug te vinden en zichzelf van daaruit te bevragen. Die functie kan aangevuld of overgenomen worden door een diepzinnige en goed uitgekozen film.

Een paar voorbeelden van welke contemplaties uit een film kunnen voortkomen. De prachtige natuurdocumentaire “La panthère des neiges” (2023) van Marie Amiguet en Vincent Munier is een toepassing van de “Contemplatio ad Amorem” of de beschouwing om de liefde te verkrijgen op het einde van de Geestelijke Oefeningen (nr. 235).  We kijken “hoe God woont in de schepselen”: in de elementen, de planten, dieren, mensen. God bezielt alles en wekt het tot leven.” Vandaaruit vragen we om standvastigheid en trouw en dat ik mag openstaan voor elke oproep om samen te werken met mijn medemensen aan een nieuwe en betere wereld. In de aangrijpende film “Le gamin au vélo” (2011) van de gebroeders Dardenne zien we in de onvoorwaardelijke strijd van Samantha om de twaalfjarige Cyril te redden uit een kindertehuis een sterk staaltje van hoe Gods genade werkt of de onvoorwaardelijke liefde voor iedere mens, in ’t bijzonder voor de kwetsbare, de verlorene.

Hoe gaan we te werk?

Film creëert een context om te onderscheiden: ethisch, esthetisch, theologisch en spiritueel. Gelijktijdig wordt de retraitant de rijkdom en de diepgang van de Geestelijke Oefeningen gewaar en dit vanuit een persoonlijk gebed en zin zoeken. Dit samengaan vormt een krachtige tandem die de blik op het leven en het geloof verruimt.

Er zijn bovendien parallellen tussen bidden met een Bijbeltekst en mediteren met een film. De opbouw van de ignatiaanse gebedswijze is precies dezelfde als die van het bekijken van een film.  Vooreerst gaat het er om de plaats van de handeling te zien. Uitgaande van de inhoud van een bepaalde Bijbeltekst zie je dan wat op de scène verschijnt of, in filmtaal uitgedrukt, wat de ‘camera’ je laat zien. Vervolgens ga je luisteren naar wat de personen zeggen of doen, er aandacht aan geven en het beschouwen. Ten slotte ga je tot jezelf inkeren om er enig voordeel uit te trekken (Geestelijke Oefeningen nr.115).

De film doet het werk van de onderscheiding uiteraard niet voor ons. Maar door ons onder te dompelen in het verhaal worden we na een tijdje geconfronteerd met een andere kijk op onszelf en onze wereld. Het perspectief dat we krijgen, stelt ons in staat om authentieke keuzes te maken wat betreft onze eigen overtuigingen en daden, identiteit en roeping in deze wereld. De combinatie met het bidden volgens de methode  van de Geestelijke Oefeningen biedt op die wijze een prachtige kans om ervaring, inzicht, emotie en actie samen te brengen.

Tot slot

Het medium film werkt verbindend. Religie stamt af van het Latijnse ‘religare’ wat zoveel betekent als verbinden.  Aan de hand van het samenbrengen van de Geestelijke Oefeningen en het bekijken van films verbreden en verdiepen we beide domeinen. Om te voorkomen dat voorkennis de verwondering en de openheid in de weg staan, maken we vooraf de filmkeuze niet bekend. Essentieel is tevens om de deelnemers te laten aanvoelen dat het tijdens deze dagen om meer gaat dan louter een filmanalyse of reflectie.

De spirituele of poëtische (film)taal die regisseurs hanteren en de vrucht van de persoonlijke meditatie van de deelnemers roepen religieuze of theologische vragen op:  wat  het betekent om vandaag mens te zijn, wat er verkeerd loopt in onze wereld en wat hersteld kan worden. Maar evenzeer en bovenal  biedt deze vruchtbare combinatie van film en meditatie een bron van hoop en inspiratie.

Van 30 oktober tot 3 november 2024 is er een Geestelijke Oefeningen & Film retraite in de Oude Abdij te Drongen. Houd hun website in de gaten voor meer informatie.