Anne doet onderzoek naar de rol van mindfulness bij mensen die (psychisch) ziek zijn. “Klachten van psychische aandoeningen zoals depressies, angststoornissen en verslaving verminderen.”

Mindfulness is de bereidheid en het vermogen om met aandacht aanwezig te zijn bij alle gebeurtenissen en ervaringen, of ze nou prettig of onprettig zijn, met vriendelijkheid, nieuwsgierigheid en onderscheidingsvermogen (Feldman, 2017). Mindfulness heeft zijn wortels in de boeddhistische traditie, maar betreft een basishouding en vaardigheden die in verschillende wijsheidstradities worden beoefend.

De thema’s van een mindfulnesstraining

De mindfulnesstrainingen van tegenwoordig zijn meestal groepstrainingen die bestaan uit acht wekelijkse bijeenkomsten en een stiltedag. Achtereenvolgens komen daarin de volgende thema’s aan bod: 1) hoe wij een groot deel van ons leven in de automatische piloot doorbrengen. 2) welke obstakels je tegen komt als je stil staat bij je ervaring. 3) het bewust worden van lichamelijke sensaties, emoties en gedachten. 4) het herkennen van automatische reacties op stress. 5) het bewuster leren omgaan met stressvolle omstandigheden. 6) bewust communiceren. 7) balans tussen activiteit en rust en 8) zelfzorg.

Je pijn onder ogen zien, je er vriendelijk toe verhouden

Het uiteindelijke doel van de training is om mindfulness te integreren in het dagelijks leven en deze ook na de training te blijven beoefenen en ontwikkelen. 

In de trainingen wordt inzicht ontwikkeld in de inherente vergankelijkheid van het lichaam en het leven en onze automatische reacties daarop die niet altijd even behulpzaam zijn. Deelnemers wordt geleerd hun pijn onder ogen te zien, zich er vriendelijk toe te verhouden en er op een wijzere manier mee om te gaan.

Hoe wordt mindfulness toegepast in de gezondheidszorg? 

Mindfulness werd in de jaren zeventig van de vorige eeuw geïntroduceerd in de gezondheidszorg door Jon Kabat-Zinn, onder andere bij mensen met chronische pijn. De training die Kabat-Zinn ontwikkelde, werd later door Segal, Williams & Teasdale aangepast voor de toepassing bij mensen met psychische klachten. 

Ook bij mensen met chronisch lichamelijke ziekten kan het de kwaliteit van leven vergroten

Sinds 2000 wordt er steeds meer wetenschappelijk onderzoek gedaan naar het effect van mindfulness-based interventies in de gezondheidszorg. Uit dit onderzoek blijkt dat mindfulness de klachten van psychische aandoeningen zoals depressies, angststoornissen, ADHD en verslaving verminderen. Ook bij mensen met chronisch lichamelijke ziekten, zoals kanker of de ziekte van Parkinson, kan het de kwaliteit van leven vergroten. 

Mindfulness en depressies

Het Radboudumc Centrum voor Mindfulness draagt actief bij aan bovenstaande toepassingen. Wij hebben wetenschappelijk onderzoek gedaan naar het toepassen van mindfulness en compassie bij mensen met chronische of terugkerende depressie. In samenwerking met collega’s uit het ziekenhuis hebben we onderzocht of online vormen van mindfulness mensen met kanker kunnen helpen beter met hun ziekte te leren omgaan.

Ook deden we onderzoek naar de mogelijke waarde van mindfulness voor co-assistenten, arts-assistenten in opleiding, huisartsen en medisch specialisten. Op dit moment onderzoeken we of een intensieve cursus in mindfulness en compassie zorgverleners die direct betrokken zijn in de zorg voor COVID-19-patiënten kan helpen hun hoofd boven water te houden.

Wat heeft mindfulness mij zelf gebracht?

Mindfulness heeft mij niet alleen als psychiater en wetenschappelijk onderzoeker maar ook persoonlijk veel gebracht. Ik herinner mij nog goed hoe ik in aanraking kwam met mindfulness. Ik was net als medisch specialist en universitair hoofddocent begonnen op het Institute of Psychiatry in Londen. We hadden twee jonge kinderen, ik had de leiding over een nationale behandelunit voor chronische, therapie-resistente angststoornissen en ik moest me als onderzoeker waarmaken in zo ongeveer de meest competitieve omgeving die je je kunt voorstellen.

De zon door de herfstbladeren kon zien schijnen

“Spitsuur van het leven”, wordt het wel eens genoemd. In die periode van mijn leven was vooral de realisatie belangrijk, dat ik niet voortdurend bezig hoefde te zijn met wat ik nog moest, of wat ik misschien niet goed gedaan had, maar dat ik gewoon aanwezig kon zijn bij wat er was. De zon door de herfstbladeren kon zien schijnen, en daarvan genieten, op het moment dat ik me van het kinderdagverblijf naar het station haastte. 

Kiezen voor wat ik kan bijdragen

Toen ik als hoogleraar aan het Radboudumc in Nijmegen mindfulness ging inzetten in de behandeling van depressieve patiënten, leerde ik om kritisch mijn innerlijke drijfveren te onderzoeken en me niet te laten leiden door wat anderen van me verwachtten of waar ik gemakkelijk succes mee kon oogsten. En heb ik gekozen voor wat ik kon bijdragen, vanuit mijn eigen achtergrond, kennis en ervaring, aan het welzijn en geluk van mezelf en anderen. 

Ondertussen ben ik al wat langer werkzaam in dit vakgebied en brengt mindfulness me steeds meer relativeringsvermogen en balans in mijn leven. Ik kan wat gemakkelijker dingen laten, als ze op onverwachte weerstanden stuiten, en dingen zich laten ontwikkelen als de omstandigheden daar rijp voor zijn. Ik kan genieten van de successen van anderen, van hoe jonge mensen zich ontwikkelen, van hoe medewerkers in het team tot hun recht komen en samen mooie dingen tot stand brengen. 

Kniel ik nu letterlijk neer in mijzelf

Maarten Das verwoordt dit mooi in zijn gedicht “Zoals eens…”, dat we ook regelmatig in de trainingen gebruiken: 

Zoals eens in menig verlaten kapel,
kniel ik nu letterlijk neer in mijzelf,
een kamer waar het licht alleen
het hoogst noodzakelijke raakt,
begrensd en toch geen moment onderbroken
en ontvouw het volledig ontwerp
voor mijn leven:

geen leegte maar ruimte,
geen gordijn maar venster zijn.