Jacques Haers is jezuïet en emeritus professor theologie aan de KU Leuven. We spraken hem op een rustig plekje in de Leuvense jezuïetengemeenschap waar hij woont, over de rol die hij ziet voor theologen binnen en buiten de geloofsgemeenschap.

Jacques is bevrijdingstheoloog en sterk begaan met ecologische vraagstukken. In de podcast die we opnamen gaat hij in op de vraag hoe die twee samengaan en wat hem helpt hoopvol te blijven in de immense milieucrisis waarin wij ons bevinden.

Luister hier naar de podcast met Jacques Haers SJ

Om op te warmen: u bent emeritus professor theologie maar wanneer spreken we eigenlijk over iemand als theoloog? 

“Populair gezien is een theoloog iemand die studies theologie heeft gedaan. Maar ik zou daar voorzichtig mee zijn, want je bent het nooit helemaal. Je blijft altijd in de verbazing staan over wie God is en hoe God in de wereld werkt. Je zit, om het ignatiaans te zeggen, altijd “in de beschouwing om tot liefde te komen”. Kijk eens hoe God in de wereld aan het werk is, kijk eens wat God in de wereld doet, wat Hij in jouw leven doet. Kijken hoe Hij de wereld samenhoudt en in een bepaalde richting beweegt.  Dat soort reflectie is een theologische reflectie.”

Elke gelovige wordt uitgenodigd om grondig na te denken over zijn of haar geloof

“Tegelijk is theoloog zijn en theologie bedrijven een taak voor iedere gelovige. Elke gelovige wordt uitgenodigd om grondig na te denken over zijn of haar geloof, om daar een soort zelfverantwoording voor te kunnen afleggen.”

Tegelijk willen we wel graag dat er mensen zijn die zich vormen tot theoloog.

“Ja, maar dat betekent vooral een stuk thuiskomen in de tradities en in de wijze om bepaalde teksten te analyseren. Ook gaat dat over systematisch denken over onze geloofsovertuigingen en hoe die samenhangen? Bijvoorbeeld: we erkennen in Jezus de aanwezigheid van God in ons midden, hoe hangt dit samen met een God die Schepper is van het universum?”

Daarin zien we de beweeglijkheid van ons geloof terug

“Thomas van Aquino sprak in dit kader niet over dogma’s maar over artikels van het geloof. Vanuit de gedachten: hoe articuleren zich onze geloofsovertuigingen? Wat wij nu de geloofsbelijdenis noemen, werd vroeger de twaalf artikelen van ons geloof genoemd. De artikels verwijzen naar de artikeltjes van de vingers, de gewrichten waardoor de vingers kunnen bewegen. Daarin zien we de beweeglijkheid van ons geloof terug. Daarom is het belangrijk dat theologie ook in de geloofsgemeenschap bedreven wordt en niet alleen door professionele theologen. Daar kunnen we luisteren naar hoe die articulaties in concrete contexten werken bij mensen. Zodat we aan de leidinggevenden van de kerk kunnen doorspelen wat er leeft in een gemeenschap en hoe de Geest daar aan het werk is.”

Wanneer leeft u zelf op als theoloog?

“In het gesprek met de geloofsgemeenschap. In het laten ontluiken van het geloof dat in de gemeenschap leeft, in de verbanden die ze leggen met de traditie, met bijbelse teksten, de geschiedenis, de gelovige geschiedenis en wat hen aangereikt wordt in de geschiedenis van de spiritualiteit. En in dat gesprek ontdekken hoe God aan het werk is. Je gaat met de geloofsgemeenschap waar je toe behoort op die manier een weg van gemeenschappelijke onderscheiding die het geloven verheldert en tot inzet uitnodigt in het spoor van Jezus.”

Hoe ziet u dat concreet in de Universitaire Parochie?

“Bijvoorbeeld naar mensen luisteren rond de vraag: Hoe gaat ons geloof onze gemeenschap structureren? Qua liturgieviering en ook met betrekking tot diaconie; hoe we gaan delen van wat we hebben met andere mensen en met de wereld? Hoe gaan wij ons inzetten voor bepaalde thema’s die van belang zijn zoals duurzaamheid en andere ethische reflecties? Dat kunnen ook heel moeilijke vragen zijn, zoals de rol en de plaats van de vrouw in de kerk.”

Hoe ga je dan om met grenzen waarop je botst?

“Die botsingen zijn er inderdaad en als theoloog moet je ze aandurven. Maar wel op zo’n wijze dat je eenheid probeert te bewaren. Ik geloof dat zowel doorheen de traditie, ook al is die deels gestold, als in de beweeglijkheid van de geloofservaring van mensen in nieuwe contexten, de Geest van God werkt. Hoe groeit daar iets nieuws uit? Dat proberen te ontwaren en richting proberen te geven aan dat onderscheidingsproces is een belangrijk aandachtspunt voor een theoloog.”

En breder, buiten de geloofsgemeenschap? 

“Ik denk dat theologen mensen kunnen samenbrengen rond belangrijke thema’s. Niet alle theologen zullen dat kunnen of willen, maar dat is iets waar je als theoloog naartoe kunt groeien. Waarom zou juist een theoloog mensen kunnen samenroepen in bijvoorbeeld een onderscheidingsgroep rond duurzaamheid? Omdat die zich bewust is van het feit dat je daar zoveel mogelijk mensen bij moet betrekken. Omdat verschillende perspectieven samen een nieuwe kijk geven op wat er mogelijk is. Een theoloog heeft geen disciplinaire verbondenheid en moet dus niet noodzakelijk vanuit één bepaald standpunt of vanuit één bepaald perspectief kijken. Hij vraagt zich af hoe in elk van die perspectieven een bijdrage wordt geleverd voor het geheel. Of met andere woorden: hoe werkt God hierin? Hoe nodigt Hij ons uit?”