Vrije meningsuiting, individuele ontplooiing, religieuze tolerantie: waarden die in ons land met opvallende ijver verdedigd worden, terwijl niemand ze betwist. Verliezen wij daardoor niet het zicht op een wezenlijker, maar minder modieus begrip: waarheid?

“Wat is waarheid?”
De vraag van Pilatus is nog steeds actueel. Bestaat de waarheid wel, of heeft iedereen zijn eigen waarheid? Onze tijd neigt ernaar iedereen zijn eigen waarheid te gunnen. Dat daarmee mijn eigen waarheid erg relatief wordt, wordt op de koop toe genomen en zelfs als deugdzaam gezien.

Modeprotest

In zijn Brieven uit de Hel laat C.S. Lewis de ervaren duivel Schroefstrik het volgende advies geven aan zijn neefje Galsem, die het vak nog moet leren: “We richten het modeprotest van iedere generatie tegen die zonden welke hen het minste bedreigen en maken hen enthousiast voor de deugd die het dichtst ligt bij de zonde die we in ieder mens willen zaaien.”

Het enthousiasme van onze generatie richt zich onder andere op de deugd van verdraagzaamheid. Dat die deugd dicht ligt bij onverschilligheid komt ons wellicht goed uit. Het ontslaat ons van de plicht om voor de waarheid op te komen. Het lijkt zelfs een deugd om dat niet te doen. Sommigen zetten dat extra kracht bij door te fulmineren tegen hen die hun eigen waarheid al te nadrukkelijk verkondigen en te waarschuwen voor een inquisitie en een censuur, die alleen in het verleden of in een ver buitenland actueel zijn.

Vrije mening

Kranten en tijdschriften staan bol van aanbevelingen voor deugden die iedereen al aanhangt, maar wel gevaarlijk dicht liggen bij gedrag, dat minder aanvaardbaar is.

Vrijheid van meningsuiting is in onze maatschappij een door allen gerespecteerde waarde. Het hoeft niet te worden verdedigd, het wordt hier door niemand aangevallen. Wanneer er toch een hartstochtelijke verdediger van deze waarde opstaat heeft dat meestal een heel ander doel: bijvoorbeeld een rechtvaardiging om iemand bewust te kwetsen in wat die ander heilig is. Het lijkt op het hooghouden van de vrije meningsuiting maar is in feite een dekmantel voor de ondeugd van het kleineren van anderen. Het maakt het de ander eigenlijk onmogelijk zijn mening te uiten op een menswaardige manier.

Schaamlap

Individuele ontplooiing is in onze maatschappij een verworven recht dat door niemand betwist wordt, maar het kan ook goed dienen als een modieuze schaamlap voor egoïsme en het zich onttrekken aan verplichtingen die de maatschappij of onze naasten terecht van ons vragen. Niet zelden betekent het najagen van persoonlijke ontplooiing door de ouders een ernstige belemmering voor de persoonlijke ontplooiing van de kinderen.

Het verdedigen van wat door iedereen wordt aanvaard is gemakkelijker dan het ontmaskeren van de anomalieën die onder het mom van deze onbetwiste verworvenheden ontstaan. En het verdedigen van wat in zich slecht is door het een andere naam te geven is de waarheid geweld aandoen.

Even deugdelijk

“Alwie uit de waarheid is luistert naar mijn stem”, zegt Jezus.
Het gaat hier uiteraard niet over het controleren van feiten op hun juistheid. De waarheid van de natuurwetenschappen is een geheel andere waarheid dan de waarheid waar Jezus over spreekt. Jezus spreekt over een waarheid die waarde geeft aan ons leven. Die bestaat niet uit feiten maar aan de betekenis die we aan die feiten geven. Een ondeugdelijk verhaal schept een ondeugdelijk leven. En er zijn zovele ondeugdelijke verhalen. Het is geen deugd om iedereen in de waan te laten dat elk verhaal even deugdelijk is.

Voordeur

Een modeprotest van onze generatie richt zich op elke uiting van een religieuze overtuiging, laat staan de prediking daarvan. Die hoor je voor jezelf te houden en er de openbare ruimte niet mee te vervuilen. Religieuze vrijheid houdt op bij de voordeur van je woning. Dat modeprotest verdedigt deze houding door te wijzen op de verschrikkingen van religieuze intolerantie, een gevaar dat we in ons land nauwelijks lopen. Onze maatschappij loopt veel meer gevaar zich doelbewust af te sluiten voor de religieuze dimensie van het menselijk bestaan. De voornaamste reden daarvoor is niet de deugd van religieuze vrijheid maar de zonde zich niet met kritiek te willen laten confronteren.

De waarheid bewijst zich alleen als ze in vrijheid aanvaard wordt.
Maar alleen de mens die de waarheid durft te zoeken is werkelijk vrij.
“De waarheid zal u vrijmaken.”

Afbeelding boven dit artikel: Reliëf op de Sagrada Familia te Barcelona: “En wat is waarheid?”. Foto: Angelos Fasoulis/Stock.xchng