Films met een religieus randje in onze zomerserie. In 12 Angry Men komt een verrassende groepsdynamiek op gang wanneer een jury zoekt naar de waarheid.

‘Let op de bewegingen binnen de groep en hoe het Leven langzaam zijn weg vindt.’ Met deze aanwijzing zag ik de klassieker 12 Angry Men voor het eerst. Wat volgde was een verrassende les in groepsdynamiek. 

De film van Henry Fonda en Reginald Rose uit 1957 is een ode aan het Amerikaanse rechtssysteem en de rol van de jury in strafzaken. Maar het is meer dan dat. Het is ook een film over vooroordelen en interpretatie. Over groepsdynamiek en het belang van de afwijkende stem. 

Traagheid die goed doet

De film is in zwart-wit en heeft nog die ouderwetse traagheid die in het begin even wennen is, maar later handig blijkt om de veelheid aan details te kunnen volgen. 

Twaalf juryleden komen uit verschillende lagen van de bevolking. In een moordzaak, moeten ze beslissen of de verdachte schuldig is. Een jongen zou zijn vader hebben vermoord. Als de jury hem schuldig bevindt, volgt de doodstraf. Bestaat er echter bestaat over zijn schuld, dan moet het oordeel ‘onschuldig’ luiden. In beide gevallen geldt unanimiteit van stemmen. Dat betekent dat de mannen het eens moeten worden.

De wezenlijke taak van de jury is de vooroordelen van de feiten te scheiden

De verdachte komt uit een achterstandsbuurt, wat al snel tot vooroordelen onder de juryleden leidt. De wezenlijke taak van de jury is dan ook de vooroordelen van de daadwerkelijke feiten te scheiden en niet te snel conclusies te trekken. Geen gemakkelijke taak. 

De deur gaat op slot

Het overgrote deel van de film vindt plaats in dezelfde ruimte. In een kamer van de rechtbank waar de juryleden zich terugtrekken om te beslissen. Het is er bloedheet en de ventilator werkt niet. Er ontstaat een beklemmende situatie. Iedereen wil eigenlijk zo snel mogelijk weg. Maar de deur gaat op slot totdat een beslissing genomen is.

De juryleden hebben geen namen. Wel cijfers die verwijzen naar de plek waar ze zitten rond de tafel, alsof ze de wijzers van een klok zijn: jurylid 1, jurylid 2, enz. Ze raken met elkaar aan de praat en de anonimiteit wordt al snel vervangen door een eerste beeldvorming die de juryleden van elkaar maken. Jurylid 1, de voorzitter van de jury, is iemand met ervaring en zorgt voor het proces; jurylid 2, de bankmedewerker, een schuchter persoon die niet opvalt en sterk beïnvloedbaar is; jurylid 3, de zakenman, is een dominante man met een goed gevormde mening. De kijker wordt meegenomen in deze eerste groepsdynamiek.

‘Het leven is niet zo simpel’

Met deze kennismaking ontstaan ook de eerste pogingen om elkaar te beïnvloeden. Alleen jurylid 8 (Henry Fonda) doet niet mee aan dit proces. Hij kijkt uit het raam, houdt zich op afstand van de groep en blijft in een zekere anonimiteit.

Voorbijgaand aan hun vooroordelen zien ze andere opties.

Nog voordat het daadwerkelijke overleg begint, zijn de meeste juryleden in de verschillende gesprekken het al eens geworden: de verdachte is schuldig. Er wordt gestemd. Elf stemmen schuldig, één stem (jurylid 8) onschuldig. Met onbegrip en irritatie vragen de anderen een verklaring van de afwijkende stemmer. 

Onder deze druk begint een verrassende nieuwe dynamiek. Jurylid 8 laat zich niet van zijn stuk brengen en legt zijn afwijkende mening uit. Volgens jurylid 8 had de advocaat van de verdachte de getuigen niet kritisch ondervraagd. Hij verwijst naar de eenvoud waarmee de feiten werden voorgesteld. ‘Het leven is niet zo simpel’, zegt hij. Hij wil er met de anderen over praten.

Een vrij zoeken waarheid

Langzaam, één voor één, gaan de andere juryleden kritisch naar de feiten kijken. Voorbijgaand aan hun vooroordelen zien ze andere opties. Niet door de overtuigingskracht van jurylid 8, maar door beroep te doen op hun eigen oordeelsvermogen. De individuele belangen worden geleidelijk opzijgezet en er ontstaat een groepsdynamiek die gericht is op waarheidsvinding. 

De bankmedewerker durft voor zijn eigen inzicht uit te komen, het jurylid uit de achterbuurt geeft de anderen achtergrondinformatie, en de zakenman kan zijn gebroken relatie met zijn eigen zoon onder ogen zien.  

Menig kijker moet denken aan die andere groep van twaalf.

Twelve Angry Men is geen uitgesproken religieuze film. Bepaalde verwijzingen doen misschien denken aan een evangelische setting, zoals het aantal juryleden: twaalf. Maar een volledige Amerikaanse jury bij strafzaken zoals deze bestaat gewoonlijk uit twaalf leden. En toch. Dit sluit niet uit dat menig kijker, zeker in de vijftiger jaren, moet denken aan die andere groep van twaalf. Het religieuze, ofwel de christelijke zingeving, zit echter vooral in de onderliggende dynamiek van de besluitvorming. Een zoeken naar de waarheid dat tot vrijheid leidt. Waarbij de stem van één de kracht lijkt te hebben van een mosterdzaadje. 

Aan het eind van de film valt het de kijker opnieuw op dat jurylid 8 een wit pak aan heeft.

Je kunt de film hier online huren.