De Poolse Sylwia zet zich alle dagen in voor Oekraïense vluchtelingen die naar Polen komen. In haar land is het eerste enthousiasme voor deze vluchtelingen bekoeld, merkt ze. Terwijl de stroom nieuwe vluchtelingen doorgaat.

De oorlog in de Oekraïne heeft grote gevolgen voor buurland Polen. Het enthousiasme waarmee veel Polen vorig jaar de vluchtelingen uit de Oekraïne opvingen, was niet vol te houden. Toch bleek een zaadje te zijn geplant voor meer openheid. Sylwia ging vorig jaar voltijds werken bij de Jesuit Refugee Service (JRS) in Warschau, de vluchtelingendienst van de jezuïeten. Ze vertelt over veranderingen in het afgelopen jaar. 

We dachten dat de opvang voor korte tijd zou zijn

In het begin was er een sfeer van solidariteit, vertelt Sylwia. “Mensen haastten zich om te kunnen helpen en deel uit te maken van de hulpverlening. We noemden de mensen die uit de Oekraïne naar ons land kwamen ‘gasten’ en niet ‘vluchtelingen’. Dit laat, naast onze open houding, ook zien dat we dachten dat de opvang voor korte tijd zou zijn.” 

Sommigen zijn de situatie zat

Ook de Oekraïners zelf geloofden dat. Maar na een half jaar realiseerden zowel de Polen als de Oekraïners dat de oorlog niet snel voorbij zou gaan. Oekraïners gingen nadenken hoe ze hun leven in Polen konden voortzetten. Het eerste enthousiasme van de hulpverlenende Polen werd duidelijk minder en sommigen zijn de situatie behoorlijk zat geworden. Zelfs kleine organisaties, van goede wil, konden de hulpverlening niet volhouden door gebrek aan middelen. En dat terwijl de stroom vluchtelingen naar Warschau doorgaat. 

“Warschau is een populaire bestemming. Oekraïners beseffen dat hier meer kans is op werk dan in andere delen van het land. Ze trekken niet verder. Maar de opvangsituatie is sinds september duidelijk veranderd.” Sylwia vertelt dat de studentenhuizen sinds het nieuwe academische jaar niet langer beschikbaar zijn. Oekraïners moeten op zoek naar andere huisvesting, terwijl het ondersteunende programma van de regering is gestopt en gezinnen niet meer financieel ondersteund worden voor de opvang. Dat is de huidige situatie. 

Openheid en saamhorigheid

Aan de andere kant zijn er ook in positieve zin dingen veranderd. Hoewel Polen altijd een inclusieve samenleving is geweest, denk maar aan de recentelijk opvang van Wit Russische vluchtelingen, heeft de oorlog in Oekraïne toch een grotere openheid bij veel Polen teweeggebracht. Een gevoel van een samenhorigheid ongeacht religie of politieke denkbeelden. Dit geeft veel Polen, nu het eerste enthousiasme bekoeld is, een zekere veerkracht om toch door te gaan. 

Vijf mensen leven in één kamer, kinderen en alcoholisten door elkaar

Sinds december kwamen opnieuw meer Oekraïners naar Polen. Vanwege de situatie in Oekraïne, die blijft voortduren. Maar ook vanwege de angst dat de gunstige regels niet blijven voortduren. Als Oekraïners naar Oekraïne gaan, moeten ze binnen dertig dagen weer in Polen zijn, anders riskeren ze statusverlies en zijn ze niet zeker van hun huidige rechten. 

Volgens de regering is nu alles goed geregeld. De meeste Oekraïners hebben een huis en werk. Sylwia zegt dat de verhalen van de mensen die naar JRS komen, het tegendeel laten zien. Ze hebben misschien huisvesting maar de leefsituatie is verre van veilig. Ze vertelt over situaties waar vijf mensen in één kamer leven, kinderen en alcoholisten door elkaar. “Dat is vragen om problemen. Mensen komen hier met de traumatische ervaringen die het vluchten voor een oorlog met zich mee brengen. Ze hebben veiligheid nodig om te kunnen wennen aan de nieuwe plek en de nieuwe taal.” Deze collectieve nood van de vluchtelingen raakt Sylwia diep, ook omdat het steeds duidelijker wordt dat veel Polen zelf in een vergelijkbare leefsituatie wonen en hoe onacceptabel dat is.

Een vrouw met borstkanker

Wat haar ook raakt, zijn de momenten waarop ze beseft dat de hulp van JRS echt het verschil maakt in mensenlevens. Bijvoorbeeld in het geval van een vrouw met borstkanker in een vergevorderd stadium, die door een journalist in een bunker gevonden werd en naar Polen werd gebracht. “Na zoeken vonden we voor haar een kosteloze plek in een hospice, waar de vrouw tot rust kon komen.”

Vluchtelingen behandelen als vrienden, naar hen luisteren en hen vergezellen

Dat is slechts een voorbeeld uit de vele dingen die JRS Polen voor de vluchtelingen doet, zoals het organiseren van Poolse taalcursussen voor honderd vluchtelingen, een praatgroep, een jongerengroep, het huisvesten van 45 vluchtelingen in een jezuïetenhuis en het helpen bij het vinden van huisvesting en werk.   

Vluchtelingen met vriendschap ontvangen

Het voltijdse werk vindt Sylwia soms confronterend. De situatie van de mensen die naar haar toekomen is schrijnender geworden. Ze moet constateren dat vooral het vinden van huisvesting en werk erg moeilijk is. Het maakt haar nederiger. 

Ook de dagelijkse confrontatie wordt haar soms wat veel. Tegelijkertijd maakt het haar ook opener en is ze meer in staat om de mensen in vriendschap op te vangen. Dat is uiteindelijk de manier van hulpverlening waar JRS voor staat: vluchtelingen behandelen als vrienden, naar hen luisteren en hen vergezellen in deze moeilijke tijd. Ze beseft hoe belangrijk het is om met haar collega’s te kunnen praten en de hulp te krijgen van psychologen. “Als iemand na een gesprek terneergeslagen is, dan ondersteunen we elkaar.”

Afbeelding: JRS Poland