In België kun je als migrant worden opgesloten in een omgeving die alles weg heeft van een gevangenis. Jesuit Refugee Service Belgium staat hen bij. “We erkennen in elke migrant een mens in nood, waar anderen enkel een probleem zien.”

Zomer 2022: een 15-jarige tiener, we noemen hem hier Reza, ontvlucht Iran met zijn moeder. De jongen had op een muur een slogan tegen het regime geschilderd. Ondervraagd en lastiggevallen door de politie en aanhangers van het regime, wordt zijn leven in Iran ondraaglijk. Reza vlucht met zijn moeder de bergen over naar Turkije en vandaar per vliegtuig naar België. 

In detentie moeten Reza en zijn moeder beleven dat men hen niet gelooft

Op de luchthaven in Brussel vragen ze asiel aan. Maar wie aan de grens in België asiel aanvraagt, wordt automatisch in administratieve detentie geplaatst en onderworpen aan een versnelde asielprocedure. In detentie moeten Reza en zijn moeder beleven dat men hen niet gelooft. Hun angsten, hun noden, hun belevenissen van intimidatie – ze mogen niet baten. 

Teleurstelling na teleurstelling

Jesuit Refugee Service Belgium (JRS) begeleidde deze twee mensen gedurende enkele maanden op hun weg in detentie. Week na week na week, teleurstelling na teleurstelling. Onze begeleiders waren er getuigen van hoe de aanvankelijke opluchting over de geslaagde vlucht omsloeg in angstig afwachten, teleurstelling en uiteindelijk berusting en apathie. Tenslotte werden de asielaanvraag van Reza en die van zijn moeder afgewezen. 

Januari 2023: De Belgische autoriteiten houden geen rekening met de drastische verslechtering van de mensenrechtensituatie in Iran sinds het vertrek van het gezin. Reza en zijn moeder worden op een vliegtuig terug naar Turkije gezet en moeten daar direct door naar Iran. Bij aankomst worden ze meteen gearresteerd. Reza zit tien dagen in een jeugdgevangenis in Teheran en wordt dan op borg vrijgelaten. Zijn borg: het gehele bezit van zijn tante, inclusief haar huis. Nu, terwijl ik deze zinnen neerschrijf, wacht Reza in angst op zijn proces. Zijn moeder bevindt zich, nadat ze eerst werd vrijgelaten, opnieuw in een gevangenis; toekomst volledig onzeker. 

In België doorstaan ieder jaar ongeveer zes- tot achtduizend migranten dit gevangenisachtige systeem

Het is niet altijd leuk om gelijk te hebben als je het niet krijgt – Reza had feitelijk redenen om bang te zijn, hij had alle redenen om bescherming te vragen van een democratisch land zoals België. Wij bij JRS hebben hem maandenlang begeleid in zijn angsten en hoop, maar konden hem niet beschermen. Wij tillen hier zwaar aan. Reza en zijn moeder zijn in onze gedachten en we bidden voor hen. 

Om hen gedwongen terug te brengen

In de Europese Unie worden jaarlijks duizenden migranten administratief vastgehouden. Deze vasthouding heeft het doel om mensen zonder geldig verblijfsrecht in een EU-land, gedwongen naar hun land van herkomst terug te brengen. Dit doel wordt echter vaak niet bereikt. De administratieve detentie is dan vooral heel kostbaar: ze kost niet alleen veel geld maar gebeurt ook ten koste van talloze mensen die aan deze maatregel worden onderworpen – dag na dag, maand na maand, jaar na jaar. Volgens de Europese wetgeving is administratieve detentie het laatste middel om een terugkeer af te dwingen indien de betrokkene niet vrijwillig terugkeert. Maar in België en ook in Nederland zijn er gewoon geen andere middelen voorzien behalve deze laatste. 

Zo doorstaan in België ieder jaar ongeveer zes- tot achtduizend migranten het gevangenisachtige systeem van administratieve detentie. Hiervoor onderhoudt België zes gesloten detentiecentra en vijf semi-gesloten centra. Hier verblijven niet alleen mensen zonder verblijfsvergunning, maar systematisch ook mensen die aan de grenzen van België asiel aanvragen, mensen zoals Reza. Bovendien zijn er veel asielzoekers van wie de vingerafdrukken reeds in andere EU-landen zijn geregistreerd voordat zij in België aankwamen. In dat geval kan België deze landen vragen de asielzoekers terug te nemen, waarop de betrokkenen ook kunnen worden gedetineerd. 

Zijn waar niemand anders is

Al deze mensen zitten in een gevangenisachtig systeem zonder criminele daden te hebben begaan. Ze zitten hier vanwege een administratieve beslissing, waarvan de criteria niet bekend zijn. Er is ook geen onafhankelijk controle- of klachtenmechanisme, zoals bijvoorbeeld in gevangenissen wel het geval is.

We geloven in de kracht van de tussenmenselijke ontmoeting

JRS Belgium wil daar zijn waar niemand anders is. We willen bij migranten in detentie zijn, bij mensen over wier lot de maatschappij niets weet, hoewel alles wat hen overkomt in naam van de maatschappij gebeurt. Sinds 2021 bezoekt JRS Belgium wekelijks drie 3 gesloten detentiecentra en alle vijf semi-gesloten centra. Alleen JRS Belgium en twee andere NGO’s bezoeken deze centra. Hun wettelijk mandaat is hierbij uiterst zwak. Toch begeleiden we deze mensen, vaak vele maanden. We dienen deze mensen in hun spirituele noden, in hun nood naar menselijke contact en met ons juridisch advies. Geconfronteerd met willekeur en onverschilligheid, geloven we in de kracht van de tussenmenselijke ontmoeting. We erkennen in elke migrant een mens in nood, waar anderen enkel een probleem zien.