De menselijke populatie groeit voorlopig nog wel even verder. Leidt dat niet tot grote problemen? Guido Dierickx over de bevinden van de Engelse demograaf Paul Morland.

In onze geloofsgemeenschap wordt het vormen van gezinnen met kinderen aangemoedigd. De bereidheid om kinderen te verwelkomen is zelfs een voorwaarde om in onze kerk een huwelijk te mogen afsluiten. Wat zou men anders verwachten van religie die gelooft dat het leven goed is en een geschenk van de scheppende God? Meer en meer rijst echter de vraag of dit “natalistisch” beleid wijs is in onze tijd. Want lazen wij niet onlangs in de krant dat er thans acht miljard mensen leven op onze planeet en dat dit aantal binnen enkele decennia zal oplopen tot tien miljard? Dat is veel. Is dat niet te veel?

Zorgen uit de achttiende eeuw

Nogal wat waarnemers herinneren zich hierbij de sombere vooruitzichten die de Ierse dominee Thomas Malthus reeds in de achttiende eeuw ingang heeft doen vinden. Deze eerste demograaf meende dat de omvang van de bevolking in de regel veel sneller zou toenemen dan de productie van de levensmiddelen die nodig waren om deze bevolking in leven te houden. Wanneer de natuur haar gang mag gaan, zou de mensheid al gauw te kampen krijgen met een catastrofale overbevolking. Gelukkig (nou ja, “gelukkig”) was er steeds weer de nodige rampspoed om de aangroei van de bevolking in toom te houden: epidemieën zoals de zwarte pest in de late middeleeuwen, oorlogen zoals de dertigjarige oorlog in de Duitse gebieden van de zeventiende eeuw en natuurlijk ook de voor ons onwaarschijnlijk hoge kindersterfte. Het is te begrijpen dat thans vele jongeren aarzelen om kinderen op de wereld te zetten, liever dan dergelijke rampen af te wachten.

De bevolkingsgroei zal over enkele decennia culmineren op 10 miljard om daarna af te nemen

Toen had Malthus wellicht gelijk. Maar heeft hij ook nu nog gelijk? Neemt de bevolking nog steeds zo snel en de levensmiddelen om de bevolking in leven te houden zo traag toe. De Engelse demograaf Paul Morland stelt in zijn publicatie Tomorrow’s People dat hij op beide punten ongelijk heeft.

Efficiënte teelt van onze gewassen

De voedselvoorziening kende in het recente verleden een aanzienlijke versnelling. Er zijn nieuwe gewassen die op een meer efficiënte wijze worden geteeld. Denk aan wat de invoering van de aardappel heeft betekend. En dat is lang niet het enige voorbeeld. Natuurlijk is de duurzaamheid van de landbouw een grote zorg, vooral omdat wij een opwarming van de aarde moeten vrezen. Maar dat probleem is niet onoverkomelijk als men nieuwe, meer oordeelkundige technieken wil toepassen. Ethiopië was tot voor kort een gebied waar hongersnoden elkaar opvolgden. Maar dat is nu niet meer het geval, tenzij een burgeroorlog grote verwoestingen aanricht. Het zou goed zijn als het goede nieuws vaker de krant zou halen.

Meer aandacht besteedt onze demograaf aan de aangroei van de bevolking. Die zal volgens de demografische voorspellingen over enkele decennia culmineren op 10 miljard om daarna af te nemen. Ook dit laatste is geen goed vooruitzicht want dat betekent minder kinderen en dus op termijn minder arbeidskrachten en meer hulpbehoevende bejaarden. Anderzijds heeft minder jongelui in de bevolking ook voordelen: minder gewelddadigheid tussen landen en binnen landen. De kolonisatiedrift van de Europese landen werd mede mogelijk gemaakt door het geboorteoverschot waarvan het westen toen mocht genieten. 

Waarom vrouwen minder kinderen baren

Waarom is de stagnatie en daarna de afname van de wereldbevolking niet te vermijden? In zowat alle streken van de wereld dalen de geboortecijfers tot onder het niveau dat nodig is om de bevolking op peil te houden, met name 2,1 kinderen per vrouw op vruchtbare leeftijd. Vrouwen baren minder kinderen dan vroeger sinds zij toegang hebben gekregen tot het onderwijs en bijgevolg tot een beroepsleven buitenhuis. 

Deze migratiegolf zal haast niet te stuiten zijn

Deze tendens is in het arme Bangladesh niet minder markant dan in het rijke West-Europa. Enkel in zwart Afrika is deze tendens nog nauwelijks begonnen. Daar is de levensverwachting toegenomen maar blijft het geboortecijfer vooralsnog op het niveau van voorheen. Daar zal een bevolkingsoverschot ontstaan dat nu reeds heeft geleid tot emigratie van het platteland naar de grote steden en dat weldra zal leiden tot een grote emigratie van het Afrikaanse continent naar het buitenland, op de eerste plaats naar Europa. Deze golf zal haast niet te stuiten zijn, gesteld dat landen met een verouderde bevolking die zouden willen stuiten.

Zijn er nog uitzonderingen? Kunnen religieuze, natalistische overwegingen opwegen tegen deze quasi algemene tendens? Ja, er is de opmerkelijke aangroei van de Amish en van de Mormonen in Amerika. Er is de nog meer opmerkelijke aangroei van de joodse bevolking in Israël. Maar over het algemeen menen jonge ouders er goed aan te doen veel levenskansen te bieden aan weinig kinderen, veeleer dan weinig levenskansen te bieden aan veel kinderen. Dat heeft geleid en zal leiden tot een veroudering van de bevolking. Is dat goed nieuws?