Geestelijke begeleiding is als het ware een zoektocht naar schoonheid. Maar wat gebeurt tijdens dat zoeken in ons innerlijk leven? Ben Frie deelt enkele inzichten die hij opdeed in zijn jarenlange ervaring als geestelijk begeleider.

De mens kan schoonheid scheppen. Dat tonen ons de podiumkunstenaars, die zich door choreografen laten uitdagen tot schier onmogelijke poses die in ons verrukking oproepen. Een orkest laat zich dirigeren tot verbazingwekkende harmonieën waar een overtuigd applaus het onvoldoende antwoord op is. Een Middeleeuwse schilder kan me vandaag nog kluisteren aan zijn magistrale weergave van detail maar meer nog de psyche van zijn modellen. Zij kunnen schoonheid scheppen en de medemens ontroeren.

Het schone vraagt om tevoorschijn te mogen komen

Wie het voorrecht geniet om mensen persoonlijk te mogen begeleiden, beleeft momenten waarop zich een vergelijkbare ervaring aandient: een mens van nabij te zien die zich een uitweg baant uit kloven en afgronden van het innerlijk leven. Soms wordt het innerlijk gesprek ons teveel en zoeken we hulp, begeleiding – vaak duikt de laatste tijd het woord coach op. Mensen zoeken een gesprekspartner die de rol kan spelen van de choreograaf, de dirigent, de schilder. Het schone vraagt om tevoorschijn te mogen komen, het roept om aandacht zodat het sterker kan worden dan verval of mislukking.

Patronen in ons innerlijk gesprek

Elke mens kent een innerlijk gesprek met zichzelf. Er is een haast autonome dynamiek die ons voortdurend vragen stelt over het eigen handelen, momenten uit een ver of nabij verleden dienen zich aan en vragen: deed ik wat ik moest doen? Waarom werd mij dit aangedaan? Is de werkelijkheid zo genadeloos? Het is een telkens unieke gebeurtenis, ook al zijn er in die dialogen met onszelf patronen zichtbaar. Maar die patronen moeten je getoond worden als je ze zelf niet meer ziet – dat is ook een patroon.

Geestelijke begeleiding is meewandelen op een slap koord. Je wordt aangesproken op je vermogen tot luisteren, er mag je geen moment ontgaan. Ook de begeleider stelt zich voortdurend vragen: zie ik wat er gaande is, hoor ik de onderhuidse schermutselingen, de bewegingen die een vrije uitweg tonen – voldoende om de gesprekspartner naar diens schoonheid scheppende vaardigheid te begeleiden? Blijf ik zelf belangeloos, zodat enkel de belangen gediend worden van de ander die zich aan mij toevertrouwt?

Adembenemende schoonheid

Ignatius van Loyola schreef een werkboek voor begeleiders van zijn Geestelijke Oefeningen. Hij benadrukt dat het de zorgvuldige rol van de begeleider is om het schepsel in relatie te brengen met de Schepper. Faciliteren is een modern woord voor wat de begeleider moet doen: de ontmoeting mogelijk maken tussen de mens en diens vermogen om schoonheid te scheppen. Dat vraagt oefenen, gedachten leren onderscheiden, en nog moeilijker: gevoelens. De menselijke geest lijkt op het universum waar geen einde komt aan perspectieven, energieën en adembenemende schoonheid.

We mogen voorzichtig zeggen dat we daarin God aan het werk zien

Begeleiders komen die op het spoor door volledig te vertrouwen op het vermogen van de mens om zich over te geven aan de ervaring van ontvangen en daardoor kunnen scheppen. Dat is een zo indrukwekkend vermogen dat we voorzichtig zeggen dat we daarin God aan het werk zien. Nog steeds blaast Hij het schepsel de levensadem in de neus en de begeleider werkt (‘zwoegt’, zegt Ignatius) zoals de Schepper zelf om de strijd te winnen met de krachten die de schoonheid aantasten.

Geestelijke begeleiding en het spoor van de vreugde

Kwade krachten zijn vernietigend en verontrustend sterk. Ze kunnen confronteren, overvallen en vervreemden. De begeleider moet ze goed kennen en bij naam kunnen noemen, ze kunnen aanwijzen. In het evangelie zijn ze als de dood zo bang dat ze geïdentificeerd worden, want dan kunnen ze ook ontmaskerd en machteloos gemaakt worden. Dat doet de begeleider naar de mate dat zijn gesprekspartner daartoe in staat is. Want de begeleider reikt de mogelijkheden aan en ziet gespannen toe of hij de Schepper en het schepsel de ruimt geeft die hen toekomt. Als dat gebeurt is er het onmiskenbare bewijs dat we op het goede spoor zitten: vreugde. De zuivere ervaring van vrijheid. Schoonheid. Adembenemend.