Afgelopen tijd hadden (gezondheid)experten bijzonder veel invloed. Moeten wij de overheersing van deskundigen vrezen? Guido Dierickx maakt de balans op.

Ooit werden de gewone mensen overheerst door een aristocratie van vooraanstaanden, eerst door die van de grootgrondbezitters, later door die van de geldbaronnen. Moeten wij nu beginnen te vrezen voor een bewind door experten?

Geraakt de democratie niet verstikt in een kluwen van expertise?

In deze periode van pandemie kan het erop lijken dat de politieke macht werd afgestaan aan virologen en aanverwante deskundigen. Zij bepalen waar wij mogen staan, lopen en zitten. Waar blijven ondertussen onze grondwettelijke en democratische vrijheden? Let wel: de bevolking luistert nog altijd, of bijna altijd, gedwee naar de verordeningen die deze experten en hun politieke beschermheren uitvaardigen. Maar wat heeft de niet-deskundige burger, wat heeft zijn parlement, daar nog tegen in te brengen? Geraakt de democratie niet verstikt in een kluwen van expertise? Die vrees is meer dan voorbarig en ziehier waarom.

Een jezuïetengrap

Beginnen we met een oud (echt gebeurd) jezuïetengrapje. Pater A en pater B zijn verwikkeld in een intense en langdurige discussie over een theologische kwestie. Ze komen er niet uit. Dan zegt pater A: “Kijk, daar komt pater X. Ik zal het hem vragen, hij weet er alles van.” Antwoord van pater B: “In Gods naam, doe dat niet. Dan kunnen we niet verder discuteren.” 

In dit verhaaltje merk je het eerste nut van expertise. Zij is bedoeld om een einde te stellen aan betwistingen en conflicten. En dikwijls slaagt zij daar wonderwel in. Experten vertellen je hoe je een contract moet sluiten en zelfs dat je je been moet laten amputeren. Zij genieten van een groter gezag naarmate zij bijgetreden worden door hun collega’s, door de andere ingenieurs, dokters, advocaten. 

En dat bijgevolg de deskundigen steeds meer inspraak zullen krijgen

Zo kan de vrees ontstaan dat zij de macht zullen overnemen van de vele niet-deskundigen, van ‘het volk’ en zelfs van de vertegenwoordigers van het volk. Dat zou het einde van de democratie betekenen. Want de democratie is in wezen een procedure om op een andere manier met betwistingen en conflicten om te gaan: door te stemmen en/of te onderhandelen. De democratie gaat er immers van uit dat voor een aantal betwistingen en conflicten geen onbetwistbare, deskundige oplossing mogelijk is. 

De kloof tussen ongeschoolden en hooggeschoolden

De vooruitgang van de wetenschap wekt bij sommigen de verwachting dat dergelijke oplossing wel mogelijk is en dat bijgevolg de deskundigen steeds meer inspraak zullen krijgen in steeds meer kwesties. Dat is ten dele waar. Politici kunnen in debatten nog enkel meespreken als zij mee zijn met het jargon en de kennis van zaken van economen, juristen en tutti quanti. Academisch ongeschoolde parlementsleden zijn zeldzaam geworden. En niet hooggeschoolde burgers kunnen het politieke discours nog nauwelijks volgen. Geen wonder dat er zulke sociaal-culturele kloof is gegroeid tussen ongeschoolden en hooggeschoolden in de politieke arena. Sociologen ontdekken hierin één van de bronnen van wat zij de huidige politieke aliënatie noemen.

Het menselijk leven is heilig

Niettemin is de vrees voor de heerschappij van de experten voorbarig. Soms is het gezag van de experten heel groot, soms veel minder groot. In het geval van de huidige pandemie is hun gezag heel groot, doordat nu één probleem de onbetwist hoogste prioriteit krijgt op de politiek agenda en omdat hierover de experten het grotendeels met elkaar eens zijn. Het menselijk leven is heilig en de overbevolking van de hospitalen moet absoluut vermeden worden. 

Waardevol maar niet doorslaggevend

Er verschijnen echter vele kwesties op de politiek agenda waarover de experten het niet eens zijn en waarover zij enkel argumenten kunnen aanvoeren die het overwegen waard maar niet doorslaggevend zijn. Dikwijls kunnen zij foute oplossingen afwijzen zonder daarom de enig juiste oplossing te kunnen aanwijzen.

Nog zwakker wordt hun positie wanneer op de politieke agenda vele verschillende problemen de aandacht opeisen, wat doorgaans het geval is. De publieke gezondheid is een zorg voor bepaalde deskundigen, de leerachterstand van de scholieren een zorg voor andere deskundigen. Wie zal dan de voorrang krijgen? Dat is een zaak die politici beslechten door erover te onderhandelen en/of te stemmen. Met dergelijke werkwijze zullen zij niet tot de allerbeste oplossing komen maar dat is minder erg als er geen allerbeste oplossing bestaat.

Politieke besluitvorming is een verantwoordelijkheid voor vrije mensen

Nee, de dictatuur van de experten en het einde van de (democratische) politiek is niet voor morgen. Dat is een goed vooruitzicht. Politieke besluitvorming is een verantwoordelijkheid voor vrije mensen waarin ethische en zelfs levensbeschouwelijke overwegingen zullen blijven meespelen. Gelovigen die in de politiek een rol willen spelen, zijn daarin meer dan welkom. Maar laat ze niet vergeten zich te wapenen met de nodige deskundigheid.