Jan Peters SJ schetst de grote dilemma’s waarvoor de oorlog in Oekraïne de christelijke vredesbewegingen stelt. Actieve geweldloosheid werd in de afgelopen jaren de kern van hun beleid. Hoe daar nu bijvoorbeeld invulling aan te geven?

Het is zes jaar geleden, dat paus Franciscus ter gelegenheid van de dag van de vrede opriep tot “actieve geweldloosheid”. Zoals wij allemaal heeft hij de huidige aanval van Rusland op Oekraïne niet zien aankomen.

Toen moedigde hij alle gelovigen aan om actieve geweldloosheid als levensstijl te aanvaarden, Hij zag deze als “hét kenmerk van al onze beslissingen, onze relaties en onze daden en ook van de politiek in al haar vormen”. Dit betekende voor hem “het afscheid van de leer van de ‘rechtvaardige oorlog’ en van de ‘wettige zelfverdediging’.”

Niet makkelijk nu een nieuw standpunt te bepalen

Deze vredesboodschap van de paus heeft een grote invloed gehad op het denken en werken van Pax Christi als wereldwijde katholieke vredesbeweging en in verschillende vormen ook op de landelijke secties van Pax Christi. Op internationaal niveau werd er een werkgroep “active nonviolence” opgericht. Deze groep heeft in de dagen vóór de inval van de Russische legers een document naar buiten gebracht, waarin lijnen worden uitgezet hoe de spanningen te verminderen en escalatie te voorkomen.

Had de bevolking van Oekraïne niet naar de wapens moeten grijpen?

Voor hen en voor landelijke Pax Christi-secties die zich sterk maken voor de actieve geweldloosheid is het niet gemakkelijk om nu, nu de inval al een week duurt, een (nieuw?) standpunt te bepalen. Had de bevolking van Oekraïne, in grote meerderheid christelijk, niet naar de wapens moeten grijpen, zich niet gewapend moeten verdedigen? 

Zeker nu landen inzetten op verdere bewapening

En nu in vele Europese landen de defensiebudgetten fors worden opgehoogd, hoe moet de vredesbeweging hierop reageren? Een van de belangrijke punten in het werk van Pax Christi was steeds het verzet tegen investeringen in de wapenindustrie; maar nu deze industrie opeens hard nodig is om de gegroeide budgetten in wapens te vertalen, blijft dit standpunt dan overeind?

Heel lastig is het voor Pax Christi Duitsland, waar de politiek kamerbreed een enorme omwenteling heeft teweeggebracht in de visie op de eigen bewapening op dit gebied, en dit in een land waar Pax Christi zich steeds sterk heeft verzet tegen de nationale wapenindustrie.

Wat vraagt ons christelijk geloof nu van ons?

President Poetin heeft de wereld, en heel speciaal Europa, in één klap zo veranderd, dat elke christelijke vredesbeweging zich opnieuw moet bezinnen op haar inspiratie en haar uitgezette koers.

Patriarch Kirill van Moskou heeft de agressie niet veroordeeld

Want wat vraagt ons christelijk geloof van ons in deze situatie, naast vanzelfsprekend hulp aan de slachtoffers?

Patriarch Kirill van Moskou heeft hierover een duidelijk standpunt. Hij heeft de agressie niet veroordeeld, zelfs aangegeven dat verzet tegen de actie van het Russische leger “de macht van het kwaad” is. Hij heeft enkel opgeroepen de burgerbevolking te sparen. Hij ziet de actie als een hereniging van “twee broedervolkeren”.

Jezus’ boodschap vs. politieke doelstellingen

Zijn houding heeft tot grote woede geleid onder de christenen in Oekraïne, niet alleen binnen de zelfstandige Oekraïense orthodoxe kerk (met 75 procent van de orthodoxe christenen de grootste kerk in Oekraïne), maar ook bij de synode van de met Moskou verbonden christenen in Oekraïne. Zij roepen de patriarch op onmiddellijk deze aanval (deze “herhaling van de zonde van Kaïn”) sterk te veroordelen en zich in te zetten voor het stoppen ervan.

Wat betekent de boodschap van het evangelie, van Jezus zelf, in de actuele politieke situatie?

Bij de houding van Kirill speelt niet het geloof, maar de innige band tussen het patriarchaat van Moskou en de huidige Russische regering de sleutelrol. Geloof in Jezus’ boodschap van gerechtigheid en vrede is hier ondergeschikt aan de politieke doelstellingen. 

Wat betekent het evangelie hier?

Eigenlijk ligt hier ook de wezenlijke vraag voor Pax Christi en andere christelijke vredesbewegingen: wat betekent de boodschap van het evangelie, van Jezus zelf, in de actuele politieke situatie? Er wordt dezer dagen veel over gesproken. Volgt de vredesbeweging de lijn van onze kabinetten en parlementen? Maar zo niet, wat is het alternatief? Wat betekent actieve geweldloosheid in deze crisis?

Een verdieping van de eigen inspiratie is heel positief, maar het gebeurt nu wel in een race tegen de klok.