Als mensen duidelijk niet handelen naar hun woorden, ben ik geneigd om niet meer naar hen te luisteren. Maar allicht dreig ik dan het kind met het badwater weg te gooien, want er zou weleens waarheid in hun woorden kunnen schuilen.

Er is een passage in het evangelie waar Jezus het precies hierover heeft. Hij nodigt uit om gevoelig te zijn voor de waarheid die toch in de woorden van hypocrieten vervat kan zitten, ook al handelen zij er niet naar. Maar dat wil niet zeggen dat zij ongelijk hebben. Jezus nodigt uit tot een bijzonder verfijnde manier van onderscheiden. Dit vraagt om zo´n innerlijke vrijheid en fijngevoelige familiariteit met de waarheid dat je het haarfijn kunt herkennen in de woorden van (zelfs hypocriete) mensen, “niet als het woord van mensen, maar als wat het inderdaad is: het woord van God; en het blijft werkzaam in u die gelooft” (1Ts 2,13).

Dit is de fameuze pericoop:
“Op de leerstoel van Mozes hebben de schriftgeleerden en de farizeeën plaats genomen. Doet en onderhoudt daarom alles wat zij u zeggen, maar handelt niet naar hun werken; want zelf handelen ze niet naar hun woorden. […] Alles wat zij doen, doen zij om bij de mensen op te vallen. […] Maar gij moet u geen rabbi laten noemen. […] Gij hebt maar één leraar, de Verlosser. Wie de grootste onder u is, moet uw dienaar zijn.” (Mt 23,2-3.5.8.10-11)

Deze woorden van Jezus tonen twee tegengestelde modellen van leiderschap, als een soort overweging over twee standaarden [G.O. 136-147].

Jezus houdt ons voor om op de hoede te zijn voor zulk toxisch leiderschap

Enerzijds zijn er mensen met macht over anderen, mensen die zich hebben geïnstalleerd op de leerstoel en zo van bovenaf invloed uitoefenen op anderen. Hypocriete leiders die kennelijk van de rechte weg zijn afgeweken, ook al blijft die rechte weg doorschemeren in hun woorden maar niet meer in hun daden. Allicht is de macht naar hun hoofd gestegen en menen zij dat zij daar geraakt zijn omwille van eigen verdiensten! Wie weet denken zij dat de lasten die zij anderen opleggen niet meer voor henzelf zouden gelden. Puur machtsmisbruik. Jezus houdt ons voor om op de hoede te zijn voor zulk toxisch leiderschap, maar toch met het hart fijngevoelig gericht op de waarheid, die zelfs in hun woorden kan schuilen.

Dienaar zijn

De andere vorm van leiderschap draait deze logica helemaal om: “Wie de grootste onder u is, moet uw dienaar zijn.” Deze vorm van dienend leiderschap komt van onderuit en gaat “zachtzinnig om zoals een moeder die haar kinderen voedt en koestert,” d.w.z. omarmt. (1Ts 2,7) Dit leiderschap daalt niet neer van een hoge leerstoel of “troon” maar komt van onderuit, van “een nederige plaats, in hoge mate aantrekkelijk”, in Ignatius´ bekende woorden [G.O. 140, 144].

Iets in ons blijft zich verloren en vervreemd voelen

Beide soort leiders dragen een leegte met zich mee, zoals Bieke Vandekerckhove het zo goed verwoordde in De smaak van stilte: “Wat we ook doen, wat we ook proberen, iets in ons blijft zich verloren en vervreemd voelen, ondanks alle mogelijkheden van de maatschappij om menselijke noden tegemoet te treden.” Allen dragen wij die leegte met ons mee: omdat wij gemaakt zijn om te omarmen, als open deel van een omarming. Maar die leegte kunnen wij wegmoffelen door hoog op een troon te gaan zitten, of nederig te aanvaarden, d.w.z. door te omarmen. Ook dat is een vorm van leiden, van invloed uitoefenen.

Gij hebt maar één leraar

Het scharnierelement, dat beide vormen van leiderschap tegenover elkaar stelt, is de verwijzing naar de enige leider die verlost: “Gij hebt maar één leraar, de Verlosser.” Het Woord van God dat werkzaam blijft in mensen die geloven. Authentieke leiders verwachten niet dat een ander mens hen kan verlossen van die leegte. Dat kan enkel Christus. Daarom is de grootste vervulling de omarming met Jezus, die ons niet doet wegdromen in een hemelse illusie ver weg van de wereld, maar die ons in zijn Geest bekwaam maakt als nabije leiders die groot zijn in het dienen en zachtaardig met elkaar omgaan zoals een moeder haar kinderen voedt, koestert en omarmt. Omarmen als bijzonder leiderschap van onderuit: troostend, dienend, liefdevol, eerbiedig, gastvrij, nabij, bevestigend, bemoedigend, vergevend en ontvangend. Zoals Jezus, de enige die ons leert wat leiden werkelijk is.

(Overweging na de inleiding “Omarmingen in de kunst” als Voedsel voor onderweg op zondag 5 november 2023 in de Oude Abdij in Drongen, bij de lezingen Mt 23,1-12 en 1Ts 2,7-13 (31-ste zondag door het jaar A))
Afbeelding: Heinrich van Constanz, Jezus en Johannes, Museum Mayer van den Bergh, Antwerpen