webmagazine van de jezuïeten over geloof, spiritualiteit en samenleving
webmagazine van de jezuïeten over geloof, spiritualiteit en samenleving
Johan Verschueren sj woont in Rome en duidt de verkiezing van de nieuwe paus. Vandaag: Rustig doorwerken en af en toe eens op z’n mobieltje kijken.
Onverwacht laat. Pas om 21:01 exact kwam gisteren de eerste zwarte rook uit de schoorsteen. Na een avondvergadering was ik te voet op weg naar onze Curia Generalizia die zoals u ondertussen weet vlakbij Vaticaanstad ligt. Ik geraakte nauwelijks aan onze ingangspoort, omdat het Sint-Pietersplein massaal leegliep. Ik moest als een zalm tegen de mensenstroom in. Met 50.000 waren ze aan het wachten op de eerste rook. Daarvoor hadden journalisten van onder hun dak-tentjes twee uren moeten volpraten…
(tekst gaat door onder afbeelding)
Het verbaast iedereen dat het anderhalf uur langer duurde dan aangekondigd. Iets heeft deze vertraging veroorzaakt; het grotere aantal kardinalen kan de vertraging op zich onvoldoende verklaren. Wat dan wel? Daar hebben we het raden naar. Normaal gezien wordt er niet gedebatteerd in de Sixtijnse Kapel. Er wordt enkel gebeden en gestemd. En dat gebeurt in stilte, ritueel. Uiteindelijk heeft het geen belang. Het is belangrijk om in vertrouwen af te wachten en de ruimte en de tijd te geven aan de H. geest om zijn werk te doen.
Ik werk ondertussen gewoon door, en kijk af en toe eens naar mijn mobieltje. Als er witte rook komt en de klokken luiden, kan het toch nog makkelijk een uurtje duren, voor de nieuwe paus op het balkon verschijnt. Tijd genoeg om vanop de eerste rij (op ons dak) de nieuwe paus te begroeten. Want eerst moet hij nog in de kamer der tranen om zich te bekleden met de pauselijke gewaden en symbolen -waaronder de vissersring- , om vervolgens de kardinalen toe te spreken in de Sixtijnse Kapel en persoonlijk begroet te worden door hen. Dan pas gaat het hele gevolg naar het balkon van de Sint-Pietersbasiliek, waar het bekende “habemus papam ritueel” zal plaatsvinden. We waken en bidden, en we kijken vol verwachting uit naar de nieuwe Petrus.
Zojuist is de heilige mis Pro Eligendo Pontefice afgelopen. Het is een mis die uitsluitend opgedragen wordt vlak voor het conclaaf begint, “voor de verkiezing van een nieuwe Paus”. “Rood” is de liturgische kleur; de kleur van de Heilige Geest die aanroepen wordt. Men bidt dat het de Heilige Geest is die kiest door middel van de kardinalen.
De kardinalen vertrokken in taxi’s, zelfs al moeten ze maar een paar honderd meter afstand afleggen om te vermijden dat ze spitsroede moeten lopen langs hordes journalisten en “toeristen”
De elector-kardinalen die in onze Romeinse huizen verblijven, zijn vertrokken om hun intrek te nemen in één van de twee gastenverblijven in Vaticaanstad, waar zij “opgesloten” blijven tot een nieuwe Pontifex wordt verkozen. Om de sfeer weer te geven in de straten rond Vaticaanstad: ze vertrokken in taxi, zelfs al moeten ze maar een paar honderd meter afstand afleggen om te vermijden dat ze spitsroede moeten lopen langs hordes journalisten en “toeristen” die als ze een kardinaal zien een selfie willen nemen…
Het lijkt erop dat de Via Conciliazione (de boulevard die recht naar de Sint-Petersbasiliek gaat) omgetoverd wordt tot een festivalweide, met beeldschermen en geluidstorens.
(tekst gaat door onder afbeelding)
Ook de skyline rond onze Generale Curie ondergaat een grondige verandering. Ze is bezaaid met tentjes waar life verslag wordt uitgebracht over het conclaaf.
(tekst gaat door onder afbeelding)
Vanop ons dak hebben we ook perfect zicht op de Vaticaanse scène: het balkon met de rode gordijnen waarop binnenkort de woorden “Habemus papam” zullen weerklinken (= “We hebben een Paus”). Daarnaast het zadeldak van de Sixtijnse kapel met de schoorsteen. En nog meer naar rechts de loggia van het Staatsecretariaat en het Pauselijk Paleis (waar Franciscus nooit heeft willen wonen).
(tekst gaat door onder afbeelding)
De beste Vaticaankenners in mijn onmiddellijke omgeving zijn het erover eens: vanavond zal er hoogst waarschijnlijk zwarte rook zijn.
Laten we bidden dat we uiterlijk vrijdagavond een nieuwe paus mogen begroeten als gave Gods aan de Kerk en de wereld
Het is niet onmogelijk dat er op het einde van de tweede dag witte rook uit de schoorsteen komt. Maar gezien de context van het huidige conclaaf is het meer waarschijnlijk witte rook te verwachten in de loop van de derde dag (vrijdag). Als er geen witte rook is vrijdagavond zou dat een slecht teken zijn. Het zou dan teken zijn dat het conclaaf een “politieke” blokkade doormaakt. Laten we bidden dat dit niet het geval is en dat we uiterlijk vrijdagavond een nieuwe paus mogen begroeten als gave Gods aan de Kerk en de wereld.
Morgen is het zover; dan begint het Conclaaf. Ik kan u verzekeren: de sfeer is anders dan 12 jaar geleden, met als het grote verschilpunt vandaag: de impact van de media, en vooral van de social media. Er hangt spanning in de lucht. Ik geloof niet dat er ooit al een conclaaf geweest is waarbij de ganse wereld zo dicht op de huid zat van de kardinalen. Als ik ze op straat zie, lopen ze gekleed als gewone burgers… anders laten de mensen ze niet meer gerust! Zelfs de Romeinse straatstenen weten meer dan ooit wat er aan de hand is achter de schermen in het pré-conclaaf. Ook is het voor mij duidelijk geworden dat het pré-conclaaf geenszins behulpzaam is voor de kardinaal-electoren om elkaar te leren kennen. Ze hebben weliswaar een dik boek “who is who” gekregen met de CV’s van ieder Conclaaf-deelnemer, maar dat schijnt te technisch te zijn en het is naar verluidt ook onvolledig of niet precies.
De scheidslijnen in het pre-conclaaf schijnen niet tussen de culturele subgroepen te lopen, maar ze fietsen er dwars doorheen
Het pre-conclaaf bestaat overigens uitsluitend uit sessies waarin eenieder een interventie kan maken van maximum vijf minuten. Het blijken vooral de 80+ kardinalen te zijn die er gebruik van maken en bovendien lappen ze de tijdslimiet van 5 minuten vaak schaamteloos aan hun laars. Er is wel simultaanvertaling voor de belangrijkste Europese talen, maar dat is het dan; geen enkel debat, geen enkele werkgroep, noch kleinere uitwisselingsgroepen. Zelfs na zoveel dagen van urenlang luisteren kunnen de kardinalen niet bevestigen dat ze elkaar kennen. Wat gebeurde er dan wel? Het lijkt er op dat sommige oude kardinalen opgevoerd werden door diverse groepen van bepaalde ekklesiologische strekking. Zo kregen de elector-kardinalen stilaan lucht van de campagne-voerende groepen. De scheidslijnen in het pre-conclaaf schijnen niet tussen de culturele subgroepen te lopen, maar ze fietsen er dwars doorheen. De social media hebben er lucht van gekregen en zoeken nu naarstig naar alternatieve papabili (kanshebber voor het pausschap), omdat de gedoodverfde papabili door zoveel tegenstellingen niet aan een grote meerderheid zouden geraken. Kortom het wordt een behoorlijk onvoorspelbaar conclaaf.
Het vooruitzicht hun digitale toestellen af te moeten geven verstoort velen: hun mobieltje functioneert immers niet enkel als contactmiddel, maar ook als wekker, getijdenboek, missaal, etc…
Het conclaaf zou in het Latijn verlopen; en dan te weten dat er geen simultaanvertaling zal zijn, terwijl heel wat kardinalen noch Latijn, noch Italiaans kennen…! De veiligheid en geheimhouding zullen meer dan ooit uiterst belangrijk zijn; elke kardinaal zal al zijn digitale toestellen moeten afgeven. Dit vooruitzicht verstoort velen: hun mobieltje functioneert immers niet enkel als contactmiddel, maar ook als wekker, getijdenboek, missaal, etc… De eerste stemronde vindt plaats woensdagavond; die stemming is cruciaal. Het zal helderheid creëren over de grootte van steun die sommige papabili genieten. Dan pas zal het echte werk beginnen. De tweede dag -met vier stemrondes- leidde vroeger wel eens tot witte rook op het einde van de dag, maar ik verwacht persoonlijk pas witte rook in de loop van vrijdag of zaterdag. Veni Sancte Spiritus.
Verleden zaterdag, hield de Unie van de Generale Oversten (mannelijke en vrouwelijke tak), hun afscheidsviering van Paus Franciscus in de Sint-Pietersbasiliek. Die zat tjokvol met religieuzen. Het was tot dusver de meest bijgewoonde van de rouwdiensten die traditioneel gedurende negen dagen volgen op de uitvaart, en die georganiseerd worden door diverse groepen. Er waren ongeziene primeurs! Op vraag van de hoofdcelebrant kardinaal Angel Fernandes Artemi SDB, mocht onze Pater Generaal mee op het altaar.
(tekst gaat door onder afbeelding)
Dit leidde wel tot wat protocollair gedoe, met zestig gemijterde kardinalen die mee voorgingen….
(tekst gaat door onder afbeelding)
Maar de belangrijkste Vaticaanse vrouwen zaten ook op de eerste rij…! En dat terwijl Kardinaal Stella enkele dagen voordien nog Paus Franciscus’ beslissing had aangevochten dat ook niet-gewijden hoge posities kunnen bekleden aan de H. Stoel (zie American Magazine). Bovendien mocht presidente Zr. Mary T. Barron OLA, na het kruisteken, een lang en fel gesmaakt dankwoord uitspreken als hommage aan paus Franciscus (een primeur voor de Sint-Pietersbasiliek).
Men heeft achter de schermen hemel en aarde moeten verzetten om dit lied – en een beetje leven – te kunnen brengen in de al te vormelijke liturgie van de Sint-Pietersbasiliek.
En op het einde van de viering zong onze Chileense medebroeder p. Cristobal Fones SJ een prachtig Spaanstalig lied “tu modo”. Hij is een begenadigd zanger muzikant. Cristobal staat aan het hoofd van het mondiale gebedsnetwerk van de paus.
Men heeft achter de schermen hemel en aarde moeten verzetten om dit lied – en een beetje leven – te kunnen brengen in de al te vormelijke liturgie van de Sint-Pietersbasiliek. Het klonk als de vernieuwende overgang van het Gregoriaans naar de Polyfonie in de 16de eeuw. De hoofden van de kardinalen gingen dan ook van links naar rechts: “Wat gebeurt hier!?”. Cristobal moest weliswaar zijn gitaar achterwege laten – want verboden in de Sint-Pieter – en de zang werd bijgevolg begeleid door het orgel. Het was een emotioneel moment, dat voor zoveel religieuzen iets terugbracht van de geestdrift die wij religieuzen voelden met Paus Franciscus die ons steeds aanmoedigde om Jezus Christus in alles centraal te plaatsen.
We zitten midden in het pré-conclaaf, wat nu officieel Algemene Congregatie heet. Geen enkele kardinaal spreekt vrijuit over wat er zich binnenkamers afspeelt, maar aan de losse reacties die je her en der bij elkaar kan sprokkelen, en door ze aan elkaar te lijmen via de formelere bulletins van de Heilige Stoel over het gebeuren, is het mogelijk om erover een min of meer coherente hypothese te formuleren.
In het pré-conclaaf is er een tendens dat de “doctrinele chaos” gecorrigeerd en recht gezet moet worden. Anderen vinden van niet.
In het pré-conclaaf is er een tendens om wat als de huidige “doctrinele chaos” in de Kerk gekwalificeerd wordt en wat door paus Franciscus zou veroorzaakt zijn, in een volgende pontificaat moet gecorrigeerd en recht gezet worden. De vertegenwoordigers van deze strekking wensen onder geen beding de voortzetting van Paus Franciscus’ magisteriele erfenis. De vertegenwoordigers van andere strekkingen wensen dat wel, en leggen daarbij de nadruk op de goddelijke barmhartigheid, wat de basis vormde van Paus Franciscus’ theologie en ekklesiologie. De goddelijke barmhartigheid voert ons in het hart van het christelijk verlossingsgeloof, waarop de traditionele leer gestoeld is. Ze nodigt allen uit om het geloof in Jezus Christus om te zetten in levende en concrete daden: vrede stichten, vergeven “tutti, tutti, tutti”, de eerste plaats voorbehouden voor de armen, vluchtelingen waardig ontvangen, zich ontfermen over de uitgebuite schepping, enz.
De homilie van Kardinaal Pietro Parolin, enkele dagen geleden uitgesproken voor de jeugd op het Sint-Pietersplein, onderstreepte op uiterst genuanceerde, maar toch goed verstaanbare manier deze laatste strekking. Hij bracht een duidelijke hommage aan Paus Franciscus, en ging verder dan Kardinaal Giovanni Battista Re, de dag ervoor tijdens de uitvaart. Door het benadrukken van de weg van de vrede via de ontmoeting en de dialoog opende Parolin ook een opening naar synodaliteit (zonder het bij naam te noemen) die precies deze vrede en universaliteit nastreeft binnen de Kerk, als volk onderweg, via de openhartige dialoog.
Ondertussen zijn we allen onder de indruk van de volkstoeloop naar het graf van Paus Franciscus in de Santa Maria Maggiore. Het eenvoudige graf spreekt enorm aan.
(tekst gaat door onder afbeelding)
Dag in dag uit, vanaf het eerste uur van de dag schuiven mensen aan, tot het sluitingsuur. Ze hebben er veel tijd voor over.
(tekst gaat door onder afbeelding)
Op deze wijze maakt het Volk Gods de kardinalen duidelijk dat de erfenis -ondanks interne kerkelijke kritiek op Franciscus’ beleid- niet opzij kan gezet worden. Zoals het publiek in het voetbal, zijn zij de twaalfde speler in dit conclaaf.
Het valt op hoe de laatste dagen de naam van Kardinaal Parolin nadrukkelijk circuleert in de Romeinse middens als plausibele nieuwe paus. Maar het zal onduidelijk blijven of Kardinaal Parolin de rol heeft aanvaard van papabile, ofwel dat hij de rol van ‘King-maker’ heeft opgenomen voor een ander. Er zijn andere kandidaten in circulatie met even goede, zelfs betere kaarten. Veel zal afhangen van de grote groep kardinalen uit de “Global South” of een Europese papabile überhaupt nog kans maakt. En dat blijft ongeweten tot het uur van de witte rook.
