webmagazine van de jezuïeten over geloof, spiritualiteit en samenleving
webmagazine van de jezuïeten over geloof, spiritualiteit en samenleving
Johan Verschueren is jezuïet en woont in Rome. Het overlijden van deze paus komt dichterbij omdat de paus onderdeel was van dezelfde orde. Johan beschrijft wat hij meemaakt sinds de paus overleed.
Het is voorbij. Naar schatting met 250.000 waren ze, zij de eucharistieviering vanop het plein volgden. U heeft het mooi kunnen volgen op het scherm. Ik voeg nog een aantal foto’s toe van wat nadien volgde: Paus Franciscus’ laatste rit door het monumentale Rome. Hij kwam langs de oude stadswallen waarop onze Canisiusresidentie gebouwd is.
(tekst gaat door onder afbeelding)
Van daaruit stak hij de Tiber over.
(tekst gaat door onder afbeelding)
Hij reisde verder langs de Corso Vittorio Emmanuele over de Imperiale Fora, langs het Colosseum naar de Santa Maria Maggiore. Daar volgden onze medebroeders van het Oriëntale vanop hun balkon de aankomst van ons geliefde paus bij zijn laatste rustplaats. Overal was er de applaudisserende menigte.
(tekst gaat door onder afbeelding)
Nu breekt de tijd aan van de kardinalen in pre-conclaaf. Wat staat er op de agenda? Dat wordt natuurlijk niet gedeeld met de media. Maar een terugblik op de zeer gesmaakte homilie van Kardinaal Deken Giovanni Battista Re, maakt wat mij betreft één en ander duidelijk. Kardinaal Re is een alleraardigste, sociaal en toegankelijk man. Hij heeft een halve eeuw Curia-ervaring en kent als geen ander de knepen van het vak. Al zijn woorden waren gewikt en gewogen. In het Vaticaan is wat men niet zegt, vaak belangrijker dan wat men wel zegt. Twee belangrijke thema’s in het pontificaat van Franciscus ontbraken in de homilie. Beide hebben te maken met de interne keuken van de Rooms Katholieke Kerk: de hervorming van de Curia en haar nieuwe Constitutie (zeg maar de grondwet van de Heilige Stoel), en het synodale proces. Dat er niets gezegd wordt over het eerste thema is begrijpelijk; dat verstaan alleen de Vaticaankenners. Maar dat er gezwegen werd over het synodale proces waarbij de ganse Rooms-Katholieke Kerk betrokken was, is een teken dat dit een heet hangijzer is en dat de meningen erover divers zijn.
Er is nu al geen doorkomen aan. Heel onze wijk is afgezet. Ik kan er alleen te voet uit, via een klein zijstraatje. Terug naar binnen lukt enkel met bewijs van woonplaats.
Ik wilde wat foto’s nemen vanaf het Piazza Pia tegen de Tiber van waaruit je het zicht hebt over de Via Conciliazione van de Sint Pietersbasiliek. Ik geraakte er gewoon niet. Om half zeven ’s ochtends kon je al over de hoofden lopen.
Uitgerekend op deze plaats omarmt Rome Paus Franciscus
Dan maar even een ommetje naar de Campo dei Fiori aan de andere kant van de Tiber. Er was me gisterenavond iets bijzonder opgevallen: een groot TV-scherm – duidelijk bedoeld voor commerciële reclame – was door het stadsbestuur afgehuurd om afscheid te nemen van de bisschop van Rome. En dan moet je weten dat dit bij uitstek het “geuzenplein” is van het antiklerikale Rome. Het is de plaats waar in de 15de eeuw Bruno Giordano op de brandstapel terecht gesteld werd wegens ketterij en waar in de 16de eeuw talmuds verbrand werden… Het is het enige plein van iet of wat betekenis in Rome waar geen kerkgevel te bespeuren valt. En uitgerekend op deze plaats omarmt Rome Paus Franciscus: “Roma abbraccia Francesco con amore”, “A Dio, Santita!”. Verzoening. Pontifex Maximus. De paus een bruggenbouwer.
(tekst gaat door onder afbeelding)
Vanmorgen vertrok ik naar onze communiteit van het Orientale voor een huisbezoek. Dat ligt tegenover de Santa Maria Maggiore basiliek. Boven de ingangspoort van het Orientale hangt de vlag halfstok.
(tekst gaat door onder afbeelding)
Daarnaast, siert een groot spandoek de gevel van het Collegio Lombardo: “Grazie Francesco”.
(tekst gaat door onder afbeelding)
Ik had gehoopt ze tijdens een pauze tussen twee gesprekken even aan te doen, onder meer om te zien waar Paus Franciscus begraven zal worden. Maar de wachtrijen waren te lang om eraan te beginnen.
(tekst gaat door onder afbeelding)
De paus wordt begraven in de Santa Maria Maggiore basiliek.
In de directe omgeving maakt men zich duidelijk op om de overleden paus zijn laatste rustplaats te geven in de basiliek. In Rome is rondrijden en wandelen nu al moeilijk omdat vandaag de Italiaanse Bevrijdingsdag gevierd wordt. Morgen wordt het nog erger. Met honderddertig staatshoofden en nog meer buitenlandse delegaties in Rome en met Paus Franciscus die in rouwstoet van de Sint-Pietersbasiliek naar de Santa Maria Maggiore vervoerd moet worden, zal Rome volledig verlamd zijn.
In de directe omgeving maakt men zich duidelijk op om de overleden paus zijn laatste rustplaats te geven in de basiliek
De Italiaanse overheid is duidelijk ongerust. Vanmiddag aan tafel in de communiteit gingen plots al onze gsm’s collectief met hels lawaai in alarm-modus. De Italiaanse Staat waarschuwde dat om 17:00 vandaag de Sint-Pietersbasiliek afgesloten wordt, omdat dan de lijkkist ceremonieel gesloten wordt.
Ook de sfeer op het plein is behoorlijk geagiteerd. Hordes journalisten interviewen pelgrims, en brengen er verslag uit; media-stellages worden opgebouwd; dranghekken alom en politie en leger die nu al in grote getalen aanwezig zijn. Een Italiaan, vroeg verontrust aan de stellagemonteurs (met verontwaardigde stemverheffing) of Italië dit alles betalen moet (een aanzienlijk deel van de Romeinse bevolking is anti-kerkelijk, wat weinig geweten is). De werklieden susten hem: “no, no, no, tutto va pagato dal Vaticano!” (Alles moet door het Vaticaan betaald worden).
Om 19:00 kwamen de Romeinse jezuïeten, medewerkers en vrienden samen in de Gesù-kerk, op uitnodiging van Pater Generaal voor een dankviering om onze geliefde paus Franciscus. Ik schat dat we met ongeveer honderdvijftig jezuïeten concelebreerden, en evenzoveel medebroeders zaten gewoon in de kerk onder het godsvolk of in het koor. Pater Generaal ging voor.
(tekst gaat door onder afbeelding)
Pater Generaal gaat voor in een dankviering voor paus Franciscus.
Onze pasgewijde diakens maakten er een heel plechtige viering van en het koor van de scholastieken klonk fantastisch. Het werd een doorvoelde viering. Pater Generaal slaagde erin om het pontificaat van Paus Franciscus te typeren vanuit de dynamiek van de Geestelijke Oefeningen. Het deed erg deugd om biddend samen te zijn, en elkaar te begroeten met een mix aan gevoelens: paasvreugde, verdriet en dankbaarheid.
Kardinalen stromen toe uit de verre uithoeken van de wereld. Niet enkel jezuïeten kardinalen vragen onderdak in onze Curia of in de belendende Canisio-communiteit. Bevriende kardinalen willen graag een kamer zo dicht mogelijk bij het Vaticaan. Zo onder meer de bekende pater Timothy Radcliffe O.P. die recent kardinaal gecreëerd werd. Hij zal in het Canisio logeren.
Deze ochtend, 24 april, trok ik in alle vroegte naar de Sint-Pieter, maar niet via het plein. Gisterenavond mislukte mijn poging om afscheid te nemen omdat er te veel volk was.
(tekst gaat door onder afbeelding)
Drukte in de avond op het Sint-Pietersplein.
Iemand tipte me dat je met een Vaticaans pasje binnengelaten wordt via een zij-ingang. Gelukkig beschik ik erover omdat ik af en toe voor ‘zaken’ Vaticaanstad in en uit moet. En inderdaad, de Zwitserse garde was heel behulpzaam en liet me direct binnen op de loggia. Ik ging de basiliek binnen via de Heilige Deur. Het was nog vòòr de formele opening om zeven uur ’s morgens. De quasi lege basiliek was overweldigend; in de verre verte vermoedde ik dat er iets voor het baldakijn van Bernini gaande was.
(tekst gaat door onder afbeelding)
’s Ochtends in de Sint-Pietersbasiliek.
Wat later stond ik voor Paus Franciscus. Opgebaard, omhuld door stilte. Een verstillend en ontroerend moment. Spontane dankbaarheid en genegenheid welde op. Er was alle tijd om meditatief en biddend bij hem aanwezig te zijn. Heel bijzonder. Ik ben dankbaar dat ik dit zo kon beleven.
(tekst gaat door onder afbeelding)
In relatieve rust afscheid nemen van de paus.
Om 11:30 ontving Pater Generaal de media voor een persconferentie in de grote aula waar onze Algemene Congregaties plaatsvinden. Het gebeuren werd gestreamd, en er kwamen vragen van overal in de wereld. Wat ik ervan onthouden heb? Journalisten wilden weten hoe de Sociëteit van Jezus zich verhield tot de paus Franciscus en omgekeerd; of hoe er wederzijdse interactie was, en hoe dat verliep. En ze wilden weten wat de belangrijkste uitdagingen zullen zijn en welke vaardigheden nodig zouden zijn voor de opvolger van paus Franciscus. Pater Generaal antwoordde heel ad rem: De kardinalen in het conclaaf zullen geen opvolger zoeken voor paus Franciscus, maar een opvolger voor Petrus. En hij dient eerst en vooral een man van God te zijn, die de boodschap aan de wereld verkondigt dat we in Christus verlost worden. Het deed deugd om dat nog eens zeer gebald en samengevat te horen.
De persconferentie van de jezuïeten.
Als er een medebroeder waar ook ter wereld overlijdt, wordt er naast onze huiskapel zijn overlijdensbericht op een prikbord gehangen. Om 7 u ’s morgens neemt de acoliet deze berichten mee in de ochtendmis en tijdens de voorbeden worden die voorgelezen, en wordt er vervolgens gebeden voor hun zielenrust.
Ik ben er zeker van dat paus Franciscus vanuit de hemel dit plezierde: medebroeder onder de medebroeders, mens onder de mensen.
En dus verscheen het overlijdensbericht van Jorge Mario Bergoglio ook op dit prikbord (zie foto). Ik ben er zeker van dat paus Franciscus vanuit de hemel dit plezierde: medebroeder onder de medebroeders, mens onder de mensen.
(tekst gaat door onder afbeelding)
Aankondiging dat mede-broeder jezuïet Bergoglio beter bekend als paus Franciscus is overleden.
En dus baden we vanmorgen ook voor zijn zielenrust op dezelfde wijze als we dat doen voor alle jezuïeten die waar ook ter wereld overlijden. Met één klein verschil: het was P. Generaal die zijn overlijdensbericht voorlas (normaal doet hij dat nooit). Het gaf een apart troostvol gevoelen. Het gebed was intens.
Rond 10 uur klonk de zware rouwklok uit de Campanile van de Sint-Pietersbasiliek. Ik liep snel naar ons hoogste tuinterras. Van daaruit heb je een goed zicht op het plein direct voor de Sint-Pieter.
De lange stoet kardinalen schreed voorop (zie foto). Een litanie werd gezongen. Achter de rode stoet volgde de lijkbaar. Ik hoorde applaus opstijgen vanop het plein. Wat later werden de poorten geopend voor de rouwende mensen. Tot vrijdag middernacht kan men komen groeten. Ik zal morgenvroeg een poging wagen om deze grote paus ook eer te betuigen, en de Heer te danken voor diens totale zelfgave.
(tekst gaat door onder afbeelding)
Vanmiddag hadden we nog een gebedsdienst, ditmaal in de San Borgia-kapel op onze gelijkvloerse verdieping. We baden er voor Franciscus’ zielenrust, dankbaar herdenkend, tezamen met het personeel, onze vaste medewerkers (zie foto). Ook zij leven intens mee.
(tekst gaat door onder afbeelding)
Een herdenkingsmoment bij de Curie Generalizia
Het werd een verrassend troostende oefening, omdat alle antwoorden ons heel dicht bij de spiritualiteit en het geloof van deze paus brachten
Morgen geeft P. Generaal een persconferentie. Dat wordt grondig voorbereid. Vanavond was er een kleine vooroefening. Met een viertal jezuïeten moest ik in de huid kruipen van hedendaagse journalisten en de Generaal allerlei vragen stellen. Er werd gelukkig heel wat afgelachen, omdat we er natuurlijk van profiteerden om ook stoute vragen te stellen (wat sommige journalisten soms ook echt doen). Maar het werd een verrassend troostende oefening, omdat alle antwoorden ons heel dicht bij de spiritualiteit en het geloof van deze paus brachten, in zowat alles wat hij deed en zei. Onze dankbaarheid wordt steeds groter naarmate we terugblikken op zijn pontificaat. Deo Gratias.
Deze ochtend vertelde P. Generaal dat hij gisterenavond als ‘naaste familie’ bij de kisting van de overleden paus aanwezig mocht zijn. Waarschijnlijk is het de allereerste keer dat een Generaal Overste van de Sociëteit van Jezus dit ritueel mocht bijwonen. Er waren maar heel weinigen intimi bij. Het bleek een heel bijzonder ritueel te zijn, waarbij Franciscus ook met bisschoppelijke gewaden gekleed werd, alvorens in de kist opgebaard te worden. Het ging gepaard met gezangen en gebeden. Onze Generaal was er erg van onder de indruk.
Paus Franciscus opgebaard voor hij naar de Sint-Pietersbasiliek wordt gebracht.
Nog deze ochtend riep P. Generaal zijn consiglieri bijeen, om te overleggen over de volgende dagen: wie van zijn consiglieri met de media spreekt (in naam van de Sociëteit van Jezus), over het organiseren van een buitengewone persconferentie, over een dankviering met de Romeinse jezuïeten vòòr of na de uitvaart (P. Generaal besloot om het te organiseren in de Gesù-kerk, nu donderdagavond), en of het al dan niet opportuun zou zijn om te reizen in deze periode (er staan een reeks reizen in Zuid-Amerika voor de deur). De uitkomst lag voor de hand: al zijn reizen worden geannuleerd tot na het Conclaaf.
Zelfs de bedelaars in de straat spreken erover; ze leven mee. Paus Franciscus erkende hun menselijke waardigheid.
Dit schetst de wat vreemde sfeer bij ons in de Curie Generalizia, maar ook erbuiten: Het is de Paasweek, bron van vreugde, maar tegelijkertijd is er ook droefheid om het afscheid. Misschien is de dankbaarheid de grootste gemene deler bij iedereen die erover spreekt.
Deze middag vond de diakenwijding van 16 jonge jezuïeten plaats in onze Gesù-kerk. Uiteraard was dit een bron van vreugde, maar een woord en een gebed voor de overleden paus mocht natuurlijk niet ontbreken; in het tafelgebed wordt er niet meer voor hem gebeden, tenzij in het gebed voor de overledenen. Iedereen, formeel of informeel, spreekt lovende woorden. Het is gewoon hartverwarmend. Zelfs de bedelaars in de straat spreken erover; ze leven mee. Paus Franciscus erkende hun menselijke waardigheid; ze dragen hem duidelijk in hun hart en ze roepen het soms met luide stem in onze belendende straten voor ieder die het horen wil.
Morgenvroeg wordt de paus ritueel naar de basiliek van Sint-Pieter gevoerd vanuit zijn huiskapel in Sint-Marta. En dan begint de publieke rouwbegroeting.
Vanavond om 19.30 uur was er een gebedswake op het Sint-Pietersplein. Niet stampvol, maar goed gevuld. Hordes journalisten. De glorierijke mysteries werden gebeden. Kardinaal Gambetti (een Franciscaan) ging voor (hij is aartspriester van de Sint-Pietersbasiliek).
Hij herinnerde eraan dat de paus altijd vroeg om voor hem te bidden.
Op het einde riep iemand met luide stem: “Viva papa Francesco.” Spontaan weerklonk een langdurig applaus.
De kardinaal werd bijgestaan in het gebed door Zr. Rafaela Petrini, Zij staat aan het hoofd van Vaticaanstad. Je zou haar de eerste minister van het Vaticaan kunnen noemen. En Zr. Alessandra Smerilli secretaris van het Dicasterie voor integrale menselijke ontwikkeling bad een tientje voor. Ze belichamen allen de vernieuwing die Paus Franciscus in de Romeinse Curie bracht.
Er heerst een zeer rustige ingetogen sfeer. Op het einde riep iemand met luide stem: “Viva papa Francesco”. Spontaan weerklonk een langdurig applaus. De Paus is aangekomen in het hemelse Jeruzalem.
Onder de obelisk in het hart van het plein, werd gratis de Osservatore Romano (de Vaticaanse krant) uitgedeeld aan de biddende massa. Met een overzichtelijke hommage aan deze reus die met zacht pramen de Kerk hervormde. Wat hij achterlaat, kan niet meer uitgewist worden. Een wissel werd getrokken.
Het rozenkransgebed op maandagavond 21 april
