Jozef maakt klompen, het heilig huisgezin rust in het veld – met molens tegen de achtergrond. Wat als Jezus was geboren in Holland?

In de Middeleeuwen was het heel gewoon, dat Bijbelse taferelen werden afgebeeld alsof ze zich afspeelden in de cultuur van dat moment. Maar sinds de Verlichting willen we het ons voorstellen, zoals het moet zijn geweest in de cultuur van de Bijbel. Des te verrassender is het als een kunstenaar terugkeert naar de middeleeuwse gewoonte en het Bijbelverhaal weergeeft alsof het in ons midden is gebeurd.

Kinderverhalen van Jezus

Dat doet de Rotterdamse beeldhouwer Gerard Héman (Duisburg, 1914 – Rotterdam, 1992) op twee zij-altaren in de Sint-Willibrorduskerk te Bergschenhoek, gelegen in een polder- en tuindersgebied onder de rook van Rotterdam. Op het linker altaar beeldt hij rond Maria-met-kind zes taferelen af uit de kinderverhalen van Jezus, op het rechter rond Sint-Jozef-met-Jezus zes verhalen uit het leven van Sint-Jozef.

Aan het knusse geveltje herkennen we eens te meer dat we ons in een oud Hollands dorpje bevinden.

Het evangelie van Matteüs vertelt dat Jozef door een engel werd aangespoord Maria tot zich te nemen. Op het altaar van Sint-Jozef zien we hoe bruidegom Jozef zijn bruid Maria thuis afhaalt. Zij zit al in haar maagdelijk witte bruidsjapon buiten op het bankje voor het huis op hem te wachten. Aan het knusse geveltje herkennen we eens te meer dat we ons in een oud Hollands dorpje bevinden. Eerbiedig maakt Jozef een lichte buiging, de hoge hoed in de rechterhand; in de linker het bruidsboeket dat hij Maria aan zal bieden.

Jozef doet Maria een huwelijksaanzoek – Gerard Héman.

In de polder zijn geen schapen

Lukas vertelt dat de herders in het veld de wacht hielden bij hun schapen. Die heb je niet in de omgeving van Bergschenhoek. Wel koeien. We zien dus hoe een engel de geboorte van Jezus aankondigt aan een boerengezin dat juist – het is nog donker buiten – een koe aan het melken is. De koe staat in volle breedte voor ons en kijkt even verbaasd naar het engeltje als de mensen. Ja, zelfs de haan lijkt met stomheid geslagen.

Een engel kondigt de geboorte van Christus aan – Gerard Héman

Het gezin op de groenteschuit

Matteüs vertelt hoe de engel aan Jozef verschijnt en hem aanspoort met vrouw en kind naar Egypte te vluchten. Op traditionele afbeeldingen gebeurt die vlucht per ezel. Die worden rond Bergschenhoek niet gebruikt als vervoermiddel. Dus vindt de vlucht plaats in een groenteschuit. (In Egypte weet men inderdaad te vertellen dat het heilig huisgezin op zijn vlucht een stuk over de Nijl heeft afgelegd). Op onze afbeelding passeren ze juist een sluisje. De sluiswachter heeft met een emmer aan een hengel het doorvaartgeld in ontvangst genomen. Maria zit met het kind vooraan in de roef.

Op de vlucht in ‘Egypte’ – Gerard Héman

Bijzonder indrukwekkend is de rust op de vlucht naar Egypte. De vermoeide Maria zit met het kind op haar schoot tegen een knotwilg aangeleund. Jozef ligt languit op zijn buik op het gras van het weiland. Hij heeft een bloemetje geplukt voor de kleine Jezus. Op de achtergrond – Hollandser kan het niet – drie windmolens. Maar de wieken staan als drie kruisen donker tegen de horizon afgetekend…

Een pauze tijdens de lange reis – Gerard Héman.

Het heilig huisgezin tijdens de advent?

Eenmaal thuis is Jozef aan het werk in zijn werkplaats. Jezus komt juist met zijn hoofd boven de tafel uit. Maria is koffie aan het zetten (of melk aan het koken?) op het ouderwetse potkacheltje. Op de achtergrond een duiventil. Hoe langer je kijkt hoe meer details je beginnen op te vallen: het timmergereedschap, de klompen onder de tafel, de geranium op de achtergrond, het liefdesspel van de duiven (als een verwijzing naar de sfeer in het heilig huisgezin?).

Een huiselijk tafereel – Gerard Héman.

Dit moet maar voldoende zijn om u nieuwsgierig te maken. Als u googelt op ‘Gerard Heman Bergschenhoek’ vindt u nog veel meer. Of nog beter: misschien een mooie bestemming voor een dagje uit in de komende advent? Even van tevoren aanmelden. De ervaring leert dat u heel hartelijk wordt ontvangen.