“Het kapitalistische systeem erodeert”, zegt voormalig minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Bert de Vries (CDA) in onze podcast. In zijn boek Ontspoord kapitalisme doet hij enkele voorstellen om het kapitalisme te hervormen.

“Een spannende zoektocht”, noemt Bert de Vries het schrijfproces dat resulteerde in het bijna 700 bladzijde tellende boek Ontspoord kapitalisme. Daarin beschrijft hij gedetailleerd de geschiedenis van het kapitalisme. In de jaren na de Tweede Wereldoorlog beleefde het kapitalisme in zijn ogen een hoogtepunt. Het leverde economische groei, welvaart en bestaanszekerheid. De trein ontspoorde aan het einde van de jaren zeventig.

“De vruchten werden niet meer gelijkmatig verdeeld”

Ontsporing betekent in de ogen van De Vries dat het westerse kapitalisme niet meer de belangen van “alle geledingen van de samenleving op evenwichtige wijze dient”. Er is sinds de jaren tachtig nog wel wat groei te bespeuren in de ontwikkeling van het nationaal inkomen per hoofd van de bevolking “maar de vruchten ervan werden niet meer gelijkmatig verdeeld”.

Waarom Bert de Vries dit boek schreef

Dat betekent dat aan de bovenkant van de samenleving een steeds kleinere groep er met een steeds groter deel van de buit vandoor ging. “Aan de onderkant kwam een steeds grotere groep er steeds bekaaider van af. Het systeem ontspoorde. Dat zette kwaad bloed”, schrijft hij in de inleiding van zijn boek.

Maar waardoor is het kapitalisme ontspoord? Die vraag zette De Vries ertoe aan een boek te schrijven, waarin hij een grote hoeveelheid gegevens, literatuur en meer persoonlijke anekdotes heeft verwerkt. Volgens hem is het kapitalisme niet met boze opzet ontspoord. Wel waren “naïeve economische theorieën” leidend voor overheidsbeleid. Ook was er “amoreel gedrag” en waren er “situaties waarin de gelegenheid de dief maakte”.

Afschaffing van de Europese muntunie

Het eerste deel van Ontspoord kapitalisme, waarin de ontstaansgeschiedenis van het kapitalisme geschetst wordt, is goed leesbaar en verhelderend. Het boek wordt wat taaier als De Vries verschillende (zinvolle) afslagen neemt en minutieus bespreekt wat er gebeurde bij bijvoorbeeld de Griekse schuldencrisis of de bankencrisis van 2008. Het boek wint aan helderheid als als De Vries naar het einde toe zijn hervormingsplannen voorstelt.

Nu wil hij deels terug naar de gulden en de franc.

Een van die hervormingen is de afschaffing van de Europese muntunie, herhaalt hij in het interview dat we met hem hadden. Daarmee steekt hij de hand deels in eigen boezem, want hij gaf er als minister in de jaren negentig mede groen licht voor. Nu wil hij deels terug naar de gulden en de franc.

Welke hervormingen staan Bert de Vries nog meer voor ogen? Luister hieronder naar het interview met hem (tekst loopt verder onder de player).

Geen podcast missen? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief.  Of abonneer je op de podcast op iTunes, Soundcloud of Spotify.

Welke gevolgen van het ontspoorde kapitalisme vindt u het meest bedreigend?

“Dat de bestaanszekerheid van grote delen van de samenleving onder druk is komen te staan. Dat veroorzaakte een tweedeling in de samenleving die vervreemdt. De onderkant van de samenleving heeft steeds minder het gevoel dat zijn belangen in goede handen zijn bij dit systeem. Die tweedeling ging in de jaren tachtig helaas gepaard met afbraak van allerlei arrangementen die bescherming boden, zoals de rechten van werknemers, werkloosheids- en arbeidsongeschiktheidsuitkeringen.”

Welke hervorming zou u meteen willen doorvoeren?

“Ik zou beginnen met het beperken van de macht van de aandeelhouders en meer gewicht toekennen aan de belangen van werknemers en andere stakeholders.”

En dan als volgende stap de stekker uit het Europroject halen…

“Nee, dat gaat mij te ver. Maar ik vind wel dat de muntunie mislukt is. De verwachting was dat de concurrentiekracht van de deelnemende landen door de muntunie naar elkaar zou toegroeien, maar die is uit elkaar gegroeid. Nederland en Duitsland profiteren wel van de muntunie, maar landen als Griekenland, Italië of Spanje zijn verder achterop geraakt.”

Stel, Italië krijgt de Lire terug, wat verandert er?

“Dan kan de Italiaanse overheid, als dat nodig is, de Lire devalueren om weer concurrerend te worden. Dat middel hebben ze nu niet. Ook krijgen ze weer soevereiniteit over hun begrotingsbeleid. Nu hebben ze zich te houden aan allerlei Brusselse regels. Dat is aanleiding tot veel spanningen die er niet toe leiden dat de landen van de muntunie dichter bij elkaar komen. Integendeel. Je ziet allerlei verwijten over en weer gaan. Ik denk dat het systeem van de muntunie op lange termijn niet houdbaar is. Dan kun je beter ten halve keren dan ten hele dwalen.”

Bent u tegen de EU?

“Nee. Als ik kijk naar zaken als het klimaat, de aanpak van multinationals en de migratiecrisis, dan moet Europa zelfs meer doen. Maar die muntunie zit ons volgens mij in de weg. Het levert alleen maar ellende op. Daar gaat veel negatieve energie naartoe.”

Uw boek is somber. Ziet u ook lichtpuntjes in het huidige kapitalisme?

“Vergeleken met het overgrote deel van de wereld leven we nog steeds in een paradijs, zeker in Europa. Maar het kapitalistische systeem erodeert. In overgrote delen van de westerse wereld leven zorgen over bestaanszekerheid en heeft het vertrouwen in de toekomst een behoorlijke deuk gekregen. Daar komen de enorme zorgen over de klimaatontwikkelingen bovenop. Lichtpuntjes? Ik kan makkelijk zeggen: het zal mijn tijd wel duren, ik ben 82 jaar, maar mijn kinderen en kleinkinderen, daar heb ik best zorgen over.”

Het hele gesprek met Bert de Vries kunt u hier terug luisteren of via uw favoriete podcast-app.

Bert de Vries (1938) was in de jaren tachtig fractievoorzitter van het CDA, en van 1989 tot 1994 minister van Sociale Zaken in het kabinet Lubbers-Kok. Hier vind je meer informatie over zijn boek Ontspoord kapitalisme.

Nieuwsgierig naar meer podcasts van Ignis?