Welke positie kan een christelijke vredesbeweging innemen ten aanzien van de oorlog in Oekraïne? Vasthouden aan geweldloosheid, of juist staan achter het leveren van defensieve wapens? Een inkijkje in het debat bij Pax Christi Duitsland.

De Duitse afdeling van de internationale katholieke vredesbeweging Pax Christi zet zich in voor de Bijbelse vredesboodschap. Ze neemt de boodschap van Jezus Christus serieus en verwerpt daarom principieel het gebruik van geweld. In de serieuze zoektocht naar verzoening en vrede en naar wegen van actieve geweldloosheid als christelijke levenswijze (paus Franciscus) streven wij naar een respectvolle omgang met elkaar, ook met hen, binnen en buiten Pax Christi, die niet willen uitsluiten dat er gewelddadige, oorlogszuchtige ontwikkelingen zijn die gewapend verzet vereisen om mensenlevens te beschermen en een land te verdedigen. 

In termen van vredesethiek confronteert deze oorlog ons met het centrale dilemma rond het gebruik van geweld

Voor het oplossen van conflicten is en blijft actieve geweldloosheid onze leidraad. Daarom zetten wij ons met de campagne “Gewaltfrei wirkt” (geweldloosheid werkt) ervoor in om mensen in onze omgeving, parochies en scholen, verenigingen en gemeenschappen, maar ook in onze internationale relaties, concrete vormen van geweldloos handelen te laten zien en deze ook te bevorderen.

Het complexe verleden van de oorlog

De Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne is een flagrante schending van het internationaal recht die Duitsland, Europa en uiteindelijk de hele wereld op de proef stelt. De oorlog eist iedere dag levens in Oekraïne en vernietigt de middelen van bestaan, waardoor talloze mensen gedwongen worden te vluchten.

We zien dat deze oorlog ook een geschiedenis heeft. Een deel van het achtergrondverhaal is de ontwikkeling van Oekraïne na de onafhankelijkheid in 1991 en de confrontatie met de pan-Russische aspiraties van het Russische beleid. Ook de uitbreiding van de NAVO tot de Russische grens en de militaire manoeuvres aan beide zijden maken deel uit van de voorgeschiedenis van dit conflict. Zonder naar het complexe verleden en het gegroeide wantrouwen te kijken, is het niet mogelijk de aanvalsoorlog van Rusland tegen Oekraïne in al zijn facetten te beoordelen.

Dilemma van de vredesethiek

In termen van vredesethiek confronteert deze oorlog ons met het centrale dilemma rond het gebruik van geweld. Ook in de Pax Christi-beweging bestaan hierover verschillende analyses en opinies.

Enerzijds klinkt het recht op zelfverdediging van Oekraïne en anderzijds het fundamentele verbod op het gebruik van militair geweld met wel duidelijke steun voor het gebruik van civiele verdedigingsmiddelen.

Velen houden vast aan de optie van geweldloosheid

Binnen Pax Christi wordt dit dilemma momenteel verschillend gehanteerd wanneer het gaat om concrete politieke acties met betrekking tot in de Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne, en elk met goede argumenten. Velen binnen Pax Christi houden, met het oog op de gevolgen op lange termijn en op basis van fundamentele theologisch-spirituele overwegingen, vast aan de optie van geweldloosheid. Maar binnen Pax Christi is er ook de optie om op verzoeken om solidariteit uit Oekraïne niet alleen in te gaan met civiele hulp, maar ook met leveranties van defensieve wapens.

Een onmiddellijk staakt-het-vuren

Eensgezind staat Pax Christi echter aan de zijde van hen die in de oorlog betrokken zijn geraakt, wanneer het gaat om geloof in de vredesboodschap van Jezus Christus en de zoektocht naar wegen voor vrede en verzoening. Daarom verdient ieder mens bescherming tegen militair geweld. 

Pax Christi is ook eensgezind dat een onmiddellijk staakt-het-vuren nodig is om een diplomatiek en civiel proces in gang te kunnen zetten. 

We proberen de vele mogelijkheden van geweldloze en de-escalerende acties bekend te maken

Voor de vergadering van Pax Christi Duitsland houdt dit in:

1. Dat we niet wennen aan oorlog en geweld, noch in Oekraïne, noch in de vele andere oorlogsgebieden wereldwijd.

2. Dat we contacten onderhouden, cultiveren of initiëren met civiele organisaties aan beide zijden van het conflict en dat we de contacten op persoonlijk vlak niet laten verbreken.

3. Dat wij het als de taak van politici, kerkelijke vertegenwoordigers en andere publieke figuren zien om met volharding en geduld de dialoog te zoeken en te voeren met alle denkbare partners en de communicatiekanalen op alle niveaus open te houden.

4. Dat wij bij diplomatie en onderhandelingen de standpunten van alle partijen in het conflict in ogenschouw nemen, deze kritisch bevragen en geen vijandsbeelden opbouwen of versterken.

5. Dat we de Verenigde Naties en de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) als de voornaamste onderhandelingsplatforms zien. 

We moeten niet denken in militaire termen van winnaars en verliezers

6. Dat we proberen het publieke debat uit de puur militaire context te halen en de vele mogelijkheden van geweldloze en de-escalerende acties bekend te maken. Het is de verantwoordelijkheid van de media om ruimte te geven aan deze mogelijkheden en aan de eis om de wapenleveranties stop te zetten.

7. Dat middelen voor niet-militaire conflicttransformatie en voor opleiding in geweldloos verzet en sociale verdediging op veel grotere schaal beschikbaar worden gesteld.

8. Dat de mensenrechten en het internationaal recht door alle politieke en economische actoren worden geëerbiedigd.

Vredesactivisme: basis leggen voor vrede

We moeten niet denken in militaire termen van winnaars en verliezers. Wat nodig is, is een slimme crisisdiplomatie op alle niveaus en via alle kanalen, die de betrokken partijen in staat stelt de vijandelijkheden op een gezichtssparende manier te beëindigen.

Wie vrede wil, moet die voorbereiden en de basis leggen voor het ontstaan en de groei van vrede. Pax Christi ziet dit als een taak en uitdaging voor alle christenen en voor alle mensen van goede wil.

Vertaling en bewerking door Jan Peters SJ.