De brieven van Hadewijch zijn verschenen in een nieuwe vertaling. Jezuïet Rob Faesen houdt zich al zijn hele leven bezig met de middeleeuwse mystica. Van hem willen we weten: waarom haar werk nog lezen in de 21e eeuw?
Luister de podcast over Hadewijch via Soundcloud
Of op Spotify
“Dat weten we eigenlijk niet. Er is van Hadewijch niets biografisch overgeleverd. Het is opmerkelijk dat een van de eerste en belangrijkste auteurs uit ons taalgebied een groot mysterie is. We hebben brieven van haar, een visioenencyclus en 45 gedichten. Een belangrijk oeuvre dus, niet zomaar een paar stukjes. Uit haar taal kunnen we afleiden dat ze leefde in de dertiende eeuw en dat ze goed op de hoogte was van het werk van Bernardus van Clairvaux en Willem van Saint-Thierry, cisterciënzer monniken uit de twaalfde eeuw. In die hoek kunnen we haar zoeken.”
“De meest voor de hand liggende vertaling van minne is: liefde. Daarbij denken wij aan gevoelens en ervaringen. In de cultuur van Hadewijch dacht men eerder aan: toebehoren, relatie. Minne is een bijzonder vorm van toebehoren, van God aan de mens en andersom. Bij Hadewijch is minne een ambigue term. Het kan betekenen: de liefde van de mens tot God. Het kan ook de eigennaam van God zijn, aangezien God relatie is in zichzelf. Dat is het fantastische inzicht van het
christendom. Dat de ene God in zichzelf een liefdesrelatie is: Vader, Zoon en Geest.”
“Een mooi voorbeeld vinden we in brief 9. Die opent zo: ‘Moge God jou laten weten, lieve kind, wie Hij is en hoe Hij omgaat met zijn dienaren en vooral met zijn dienaresjes. En dat Hij jou in zich verslindt.’ Dat laatste is typische Hadewijch. Ze had ook kunnen zeggen: en moge Hij u opnemen of iets in die trant. Maar nee, verslinden. Er komt passie bij kijken, de passie van God voor de mensen en andersom. Niet zo van: we zullen elkaar eens een beetje leren kennen. Het is intens.”
“Dan gaat die brief verder: ‘… hoe wonderbaarlijk teder de ene geliefde in de andere woont’. Hier evoceert Hadewijch een thema dat breed ontwikkeld is in de mystieke literatuur, de inwoning van God. De relatie tussen God en mens is niet van: Hij zit daar en ik zit hier en we hebben een goede band met elkaar. Nee, de ene leeft meer in de ander dan in zichzelf. En zo is het wederzijds. ‘Zo door en door de ander bewoont dat geen van hen zichzelf nog onderscheidt”, schrijft Hadewijch vervolgens. Het is een intens op elkaar betrokken zijn. Het ‘ikje’ interesseert mij niet meer. ‘… zij
genieten wederkering van elkaar, mond in mond en hart in hart, lichaam in lichaam en ziel in ziel. En een tedere goddelijke natuur stroomt door hen allebei heen.’”
Om niet te denken: het is wel heel schitterend bij Hadewijch. De toon in brief één is namelijk nogal anders. Daar schrijft ze over Minne: “Hij is wreder voor mij geweest dan ooit een duivel voor mij is geweest.” “Het wordt helemaal donker, of winter, zoals Hadewijch dat in haar gedichten noemt. Hadewijch hamert erop dat liefde niet alleen rozengeur en maneschijn is. Juist wanneer het moeilijk wordt, wanneer er geen ervaring is, komt de kracht van minne tevoorschijn. De echte minnaar durft het aan te beminnen als de ervaring verdwijnt. Zoals de lijdende Christus op het kruis verlatenheid ervaart. Toch zullen we nooit zeggen: daar is het gedaan met de trinitaire liefde. Integendeel. We zien een minaar die kan beminnen ook wanneer die ervaring er niet is en hij uitroept “waarom hebt Gij mij verlaten”. Het is een veeleisende relatie, die relatie met God. Ervaringen zijn natuurlijk wel belangrijk, maar die vormen niet het uiteindelijke criterium. Het criterium is de liefde.”
“Allereerst omwille van het plezier. Het zijn zulke mooie teksten. Maar er is meer, iemand als Hadewijch is in staat iets te zeggen over de echte, reële ontmoeting tussen God als God en de mens als mens. Over de diepte daarvan en wat dat kan doen in een mensenleven, hoe ingrijpend en veeleisend dat is. Iets wat we bij weinig auteurs vandaag nog lezen. Ze kan onze blik openen voor het geweldig krachtige mysterie van die ontmoeting tussen God en mens.”
Tumult – De brieven van Hadewijch over het leven in Minne. Vertaald door Agnes Hoffschulte. Uitgeverij Sjibbolet, Amsterdam, 2022. 160 pagina’s, € 19,99.