Met De minzamen laat Koen Peeters zijn lezers kennismaken met mensen die ons op het spoor zetten van een diepere werkelijkheid.

De Vlaamse schrijver Koen Peeters schreef in zijn vorige roman De mensengenezer (lees hier onze recensie) over Remi, een antropoloog die als jonge jezuïet (inmiddels uitgetreden) vol idealen naar Congo ging. Net als Remi, keert ook Paul terug in het nieuwe boek van Peeters: De minzamen.

Voorbij de zichtbare werkelijkheid

Hierin legt Paul contact met Remi, zijn voormalige leermeester in de antropologie. De thans hoogbejaarde professor vraagt zijn oud-student in gesprek te gaan met een hele serie minzamen. Dit zijn mensen met wie Remi gedurende zijn lange leven in contact is geweest. Hun gemene deler is dat zij ons op het spoor zetten van een andere, diepere werkelijkheid dan de onmiddellijk zichtbare en tastbare.

Het kan verrassen dat deze net gevonden worden in de ‘primitieve’ Afrikaanse culturen

De rode draad, geweven door heel wat van deze gesprekken, zijn Afrikaanse maskers, en ruimer, de traditionele Afrikaanse geneeskunde, symboliek en godsdiensten. Wellicht is dit minder vreemd dan het kan lijken. In onze cultuur is het evidente geloof in ratio en de wetenschap bij velen van zijn voetstuk gevallen. Doorheen de verslagen die Paul steevast uitbrengt aan Remi, ontdekt de lezer een subtiele en vaak werkzame rijkdom aan oeroude symboliek en rituelen die toegang bieden tot een andere dimensie en tot vaak weinig vertrouwde dimensies van de menselijke ervaring. Het kan verrassen dat deze net gevonden worden in de ‘primitieve’ Afrikaanse culturen of ook, zij het meer aarzelend, in de eigen christelijke traditie. 

Een holistische Afrikaanse levensbeschouwing

Tijdens de lectuur van De minzamen moest ik denken aan Eric de Rosny SJ (1930-2012). Deze Franse jezuïet en antropoloog leefde het grootste deel van zijn leven in Kameroen. Hij werd er een erkend ouderling en een praktiserende traditionele genezer. Niet meteen gebruikelijk voor een katholiek priester. Ooit volgde ik bij hem een workshop over traditionele Afrikaanse geneeskunde. Hij toonde er een filmpje over de behandeling van een ziek jongetje. Het betrof een kind dat hoogbegaafd was en daardoor allerhande spanningen opmerkte in de gemeenschap die het, jong als het was, nog niet kon duiden en verwerken,  waardoor het ziek werd. 

Door een ingewikkeld groepsritueel, waarin alle registers van groepsdynamiek, symboliek en zintuigen werden bespeeld, werd het derde oog van dat kind gesloten. Met dat derde oog zag het kind immers al die zaken die het, gezien zijn jonge leeftijd, niet hoorde te zien. Geen medicatie, geen jarenlange therapie. Wel één complex ritueel waarna het kind daadwerkelijk genas. Het deed me inzien dat die holistische Afrikaanse levensbeschouwingen een rijkdom en een kracht bezitten waar onze hoogtechnologische visie op menszijn meer dan één puntje kan aan zuigen.

De officiële exorcist

De minzamen is niet echt een roman. Het is eerder een opeenvolging van getuigenissen en gesprekken waarin Peeters probeert door te stoten naar een ander niveau van ervaring. Soms met humor. Ik denk hier aan de ontmoeting die hij beschrijft met Pierre, de paranormale genezer. Niet het paranormale as such stelt hij aan de kaak, wel de soms manipulatieve en ronduit karikaturaal commerciële houding van de man. 

Een heel andere kwaliteit van ervaring en wijsheid

Die houding staat in scherp contrast met het verhaal in De minzamen over de officiële exorcist van een Vlaams bisdom. Diens discretie en no nonsens benadering getuigen van een heel andere kwaliteit van ervaring en wijsheid. Uit het nawoord blijkt overigens dat het gaat over Wauthier de Mahieu SJ, een regelmatige schrijver voor Ignis.

Zingeving, verder dan enkel maar de ratio, is het onderwerp van deze studie. In een tijd waarin zingevingswinkels de deuren openen, is dit boek een ongebruikelijke uitnodiging om niet voorbij te gaan aan de ervaring van de voorbije generaties die thans dreigt verloren te gaan.

Koen Peeters. De minzamen. De Bezige Bij, Amsterdam, 2021. 288 blz. €23,99.