webmagazine van de jezuïeten over geloof, spiritualiteit en samenleving
webmagazine van de jezuïeten over geloof, spiritualiteit en samenleving
Paus Leo heeft nog niet echt zijn stempel gezet op het ambt van Paus. We weten niet goed wat het nieuwe pontificaat zal kenmerken. Toch ziet Jan Stuyt SJ al een constante: de nadruk op het belang van de Waarheid.
Paus Leo begon zijn ambt op 8 mei 2025. Sindsdien hebben we weinig opvallends van hem gehoord. De journalisten die schrijven over het Vaticaan vinden het maar saai. Onder Paus Franciscus was er iedere week wel een onverwachte uitspraak, een verrassingsbezoek, of een benoeming die niemand had zien aankomen. De eigen accenten van Paus Leo komen niet uit de verf. Wel lees je vaak dat deze paus vindt dat de kerk een antwoord moet geven op de uitdagingen van AI, Kunstmatige Intelligentie.
Het valt mij op dat deze paus iets heeft met het begrip Waarheid, vaak in combinatie met het woord Liefde. Dat was al zo in één van zijn eerste toespraken op 16 mei tot de diplomaten in Rome. Meestal hoor je bij dit soort gelegenheden weinig nieuws. Een gebruikelijke uitdrukking in de katholieke kerk is Gerechtigheid en Vrede – in het Latijn Justitia et Pax. Er is een Pauselijke commissie met wereldwijde activiteiten die zo heet. In het Romeins Missaal staat een Mis voor Gerechtigheid en Vrede. De twee gaan hand in hand. Geen recht zonder vrede, en zonder vrede kan er geen recht worden gedaan.
In zijn toespraak van mei noemde paus Leo verrassend een derde element: Waarheid. Nadat hij eerst iets gezegd had over gerechtigheid en over vrede, zei hij hoe noodzakelijk de waarheid is om vreedzame relaties op te bouwen. In een wereld waar de werkelijkheid vaak wordt verdraaid, vooral online, is het de plicht van de Kerk om de waarheid te spreken met liefde, zelfs als dat moeilijk is of verkeerd begrepen wordt. Voor een christen heeft de waarheid alles te maken met de ontmoeting met de persoon van Christus binnen de gemeenschap van gelovigen. Het is deze waarheid die de mensheid in staat stelt om antwoorden te vinden op de meest urgente uitdagingen, zoals migratie, ethisch gebruiken van AI en het behoud van onze dierbare aarde. Bij Paus Leo wordt het dus Gerechtigheid, Vrede en Waarheid.
Toen de paus nog algemeen overste van de Augustijnen was, had hij het ook al over het belang van de waarheid. In 2012 sprak hij op een congres in Peru over de kenmerken van een goede school in de traditie van de Augustijnen. Hij benadrukte drie eigenschappen: waarheid, gemeenschap en innerlijkheid – waarheid voorop. Daarbij week hij af van de augustijnse traditie, die wanneer het over onderwijs gaat, spreekt over eenheid, liefde en waarheid, in die volgorde.
Pater Robert Prevost, die nu Paus Leo XIV is, zei in Peru: De belangrijkste waarde is het zoeken naar waarheid. De mens wordt daarbij geholpen door geloof en rede. Onze school moet worden bezield door de overtuiging dat de waarheid bestaat, dat ze kan worden gezocht en dat ze alleen kan worden bereikt door dialoog en uitwisseling. Dit beschermt ons tegen relativisme, en ook tegen het zoeken naar een makkelijke kortere weg op de moeilijke reis naar de waarheid. Echt debatteren betekent dat je geen genoegen neemt met het zwakke ‘Dat is jouw mening en daar heb je recht op’; het betekent luisteren naar argumenten die tegen jouw standpunt ingaan, en de mogelijkheid open houden om van mening te veranderen. Zoals Augustinus het treffend verwoordde: ‘De waarheid is niet van jou en ook niet van mij, zodat ze van ons beiden kan zijn.’’
De kerkvader Sint Augustinus schreef in zijn Belijdenissen ( X,34) : Hoe komt het toch dat de waarheid haat oproept en dat uw mens die de waarheid verkondigde voor hen een vijand is geworden? En dat terwijl iedereen toch graag het gelukkige leven wil, dat niets anders is dan vreugde om de waarheid? Dat kan alleen omdat de waarheid zo geliefd is dat iedereen die van iets anders houdt, dát als de waarheid beschouwt. En omdat niemand bedrogen wil worden, accepteert hij niet dat hij zelf fout zit (…) Gelukkig zal de mens zijn, wanneer hij onbelemmerd kan genieten van de ene Waarheid, de grond van al wat waar is.
De waarheid komt bij Paus Leo niet massief uit de hemel gevallen, en is ook niet iets dat je de ander voorhoudt en dat die ander maar te slikken heeft. Voor de paus, volgeling van Augustinus, heeft waarheidsvinding alles te maken met verbinding, gesprek en opbouw van gemeenschap. De waarheid vind je samen.
