Wouter Blesgraaf SJ beschrijft drie initiatieven die hij leert kennen op de IgNAN* vormingsdagen rondom ecologie en hem hoop geven voor een hernieuwde relatie met onze planeet. 

Jörg Alt, de Greta Thunberg van de Jezuïeten

Wie had gedacht dat de jezuïeten hun eigen Greta Thunberg hebben? En dat dit een bedaard ogende professor is? Jörg Alt is zijn naam. Sinds jaar en dag schrijft hij boeken waarin hij de ernst van de situatie uiteenzet. Volgens hem bevinden we ons middenin een “polycrisis”, waarvan de klimaatcrisis er één is. Jörg Alt sprak en overlegde ook veel met politici, maar zag niets veranderen. Het was dan ook pas nadat hij geen andere uitweg zag, dat hij begon met het blokkeren van straten met sit-ins. Hij is hiervoor al menigmaal gearresteerd, vier keer veroordeeld en hij heeft al acht weken celstraf gehad.

Wij zijn te rijk om de waarheid aan te kunnen

Volgens zijn analyse van de wetenschappelijke bevindingen is 2025 de laatste kans om onomkeerbare klimaatontwikkelingen tegen te houden. Het was aangrijpend om te merken hoezeer het voor hem een gevecht is om zijn hoop te behouden. Zelf merkt hij dat veel jongeren zich van de problematiek afsluiten en leven voor plezier op de korte termijn. Over de oudere generaties en de Kerken merkte hij op dat ‘we te rijk zijn om de waarheid aan te kunnen’. Het is aan ons om hem ongelijk te geven.

Samen discussiëren over ecologie

Het luistergesprek, ook wel de contemplatieve dialoog genoemd, bewees zich andermaal als een geweldig hulpmiddel. Het is niet eenvoudig om uit de diepgaande en pittige voordrachten die in andere talen dan de onze werden weergegeven, de kernpunten te halen. Er naderhand samen over praten in een rustige en respectvolle sfeer hielp ons om de boodschap beter tot ons te nemen. Doordat de deelnemers uiteenlopende achtergronden hadden, hadden we meteen ook verschillende visies. Zo leerden we niet alleen de voordrachten zelf, maar ook elkaars bekommernissen op een diepere manier kennen. Eigenlijk doe ik het luistergesprek nog tekort om het een middel te noemen. Het is al een doel op zich. Paus Franciscus benadrukte in zijn recentste encycliek Fratelli Tutti het belang van echte dialoog. Welnu, het luistergesprek is een oefening in dialoog op een diep en geestelijk niveau.

Inheemse spiritualiteit

Aandacht voor inheemse bevolkingsgroepen is al een tijdje een speerpunt voor de jezuïeten wereldwijd. Het rechtzetten van hun historische achterstelling is een deel van de gerechtigheid van het evangelie. Een vraag is ook: in hoeverre kunnen we van hen leren? Bijvoorbeeld wat betreft hun omgang met de natuur? Kunnen inheemse spiritualiteiten een christelijk ecologisch bewustzijn versterken? Eén van de sprekers was een jezuïet die decennialang met Maya’s heeft opgetrokken en die hoofdverantwoordelijke is voor inheemse riten binnen het bisdom San Cristobal in Chiapas (Mexico). Hij schetste een regionale katholieke liturgie die fors eigen culturele accenten legt. Zo toonde de spreker beelden van een altaar dat helemaal met bloemen en vruchten was bedekt. ‘Het altaar is de sleutel die onze herinnering ontsluit’, zo werd er gezegd. Het aanbrengen van de gaven voor de eucharistie toonde in deze liturgie heel veel aandacht voor de producten van het dagelijks leven, voor de schepping en voor de eigen cultuur, die aan God worden aangeboden om te worden omgevormd. Het was een feest van een kleurig en gelovig zelfbewustzijn.

De Maya’s beschouwen God als het hart van de hemel en het hart van de aarde

Deze en andere bijdragen op de bijeenkomst zetten ook nadrukkelijk ‘panentheïsme’ op de agenda: het idee dat de Schepping deels God is. Zo beschouwen de Maya’s God als het hart van de hemel en het hart van de aarde. Zo’n visie op God als Verbinder en Aanstuurder maakt dialoog met Maya-spiritualiteit boeiend. Dit panentheïsme roept echter ook vragen op. Wordt de Schepping vergoddelijkt door Gods genade of maakt ze zelf al deel uit van Gods wezen? In hoeverre is het geoorloofd om de Schepping aan te roepen in gebeden? Hier lijken mij meer denkwerk, studie, gebed en onderscheiding nodig te zijn. Hoe dan ook, God is aanwezig en werkzaam in Zijn schepselen en in Zijn Schepping. Meer dialoog hierover kan dit besef alleen maar verdiepen.

Bekijk het hele programma van de vormingsdagen of bekijk de lezingen.

*Het Ignatiaans Apostolisch Netwerk (IgnAN) is een samenwerkingsverband tussen instellingen en werken die historisch gegroeid zijn uit het apostolaat van de jezuïeten in Nederland en Vlaanderen en die een band met de Sociëteit van Jezus willen bewaren. Deze vormingsdagen duurden 3 hele en 2 halve dagen en 11 mensen namen deel die zich verbonden weten met de ignatiaanse spiritualiteit. Wie geïnteresseerd is toekomstige vormingsdagen kan mailen naar IgnAN-coordinator Anne-Sophie De Decker (dedecker.ignan@jezuieten.org).

Foto door Bailey Zindel via Unsplash