De duif is hét archetype van vrede en vrijheid, en van onschuld en kwetsbaarheid. Saoedi-Arabische kunstenares Manal AlDowayan speelt ironisch met dat beeld om een groot onrecht tegen vrouwen aan de kaak te stellen.

De installatie Suspended Together (Samen opgehangen, 2011) van de Saoedi-Arabische kunstenares Manal AlDowayan toont een groep witte porseleinen duiven. Sommige staan op de grond en andere zweven in de lucht. Dit lichtvoetige kunstwerk trekt aan door haar frisheid, speelsheid en vrijheid.

De toestemming van een mannelijke voogd

Nochtans merkt wie dichterbij komt dat elke duif niet smetteloos wit is, maar op haar vleugels een officiële vergunning gedrukt heeft. Dit is de toestemming van een mannelijke voogd die elke Saoedische vrouw nodig heeft om te kunnen reizen, zelfs degenen die als bekroonde wetenschapsters een stempel hebben gedrukt op de Saoedische samenleving. Enkel omdat zij geboren zijn als vrouw hangen zij af van de mogelijke grillen van een man, waar zij aan vasthangen als potsierlijke marionetten van een patriarchaal systeem. Daardoor (zoals de dubbele betekenis van het Engelse suspended magistraal getuigt) zijn zij zélf “opgeheven” omdat hun bewegingsvrijheid werd tenietgedaan: opgehangen en opgeheven.

Ook al zijn de vleugels van deze duiven belast, toch vliegen zij

Dit kunstwerk stelt een kwetsende situatie aan de kaak zonder kwetsend te zijn. Naar mijn mening doet het dat op de lichtvoetige, speelse en argeloze manier van duiven: op een zachte, delicate, zelfs tedere manier, met een stevige dosis onschuld en humor. Inderdaad: ook al zijn de vleugels van deze duiven belast, toch vliegen zij. 

Manal AlDowayan toont hoe het anders kan

Tegelijkertijd klaagt de kunstenares een onrechtvaardige situatie aan (de openbaringsdimensie van kunst) en toont zij hoe het anders kan (de transformatieve dimensie van kunst): duiven zijn gemaakt om vrij te vliegen. De witte duif is een universeel archetype van vrede en vrijheid, maar ook van onschuld en kwetsbaarheid. Hoewel dit een concrete situatie betreft, is authentieke kunst in staat om de universele waarheid van een particuliere situatie weer te geven, zodat die ook voor ons toegankelijk wordt. Hang ook ik af van “toestemmingen” van een ander (of van mezelf) die mijn vliegvrijheid belemmeren?

Ongevaarlijk als een duif maar niet irrelevant

In plaats van de gemakkelijkere en meer gebruikelijke weg van kritiek, geklaag en cynisme te kiezen, kiest de kunstenares moedig en profetisch voor ironie, die “prachtige deugd” waartoe paus Franciscus kunstenaars recent opriep (23 juni 2023). Ironie was ook een kenmerk van Bijbelse profeten die systemisch onrecht en oneerlijkheid ontmaskerden en hoop gaven op een betere wereld. Daardoor is dit werk onschuldig als een duif maar niet naïef; ongevaarlijk als een duif maar niet irrelevant. Argeloos als een duif maar listig als een slang legt zij de vinger op de zere plek: de kunstenares kiest te koeren als een duif om te brullen als een leeuw.

Foto’s via www.manaldowayan.com