Kan stilte iemands leven veranderen? Ja, Bert Daelemans maakte het mee toen hij waakte bij het dode lichaam van een vriend.

Heeft u al eens geluisterd naar de stilte? Hier bedoel ik niet het ontbreken van woorden, ongemakkelijke stiltes, niet-weten-wat-te-zeggen om het ijs te breken, mutisme of afwezigheid van lawaai. Ik heb het hier over de stilte die eerder vol is dan leeg, eerder aanwezig dan afwezig, overvloeiend van betekenis, waarheid en leven.

Ik ken geen stilte die voller is dan diegene die ontstaat na het spelen van de Goldbergvariaties

Misschien, om een dergelijke stilte te kunnen horen, moeten wij kunnen luisteren naar wat eraan voorafging, hoe het voorgaande nog steeds zindert in de stilte die er nu drager van is. Ik ken geen stilte die voller is dan diegene die ontstaat na het spelen van de Goldbergvariaties van J.S. Bach, alsof dat volle uur muziek slechts een lange voorbereiding is op die stilte. Ik ken geen muziek die zo eenvoudig en tegelijkertijd zo diep is dat het kan uitdrukken wat het leven herbergt aan eenvoud en diepgang.

Een beek die niet stopt

Bach begint met één enkele noot, die hij nog eens herhaalt, en haalt er dan zo’n simpele, rustige melodie uit dat het wel kinderspel lijkt vooraleer de nootjes elkaar huppelend opvolgen en elkaar ritmisch voor de voet lopen, dan als een vlucht flamingo’s vertrekken, omhoogklimmen en langzaam weer dalen; de een na de ander, een vloed van dertig variaties, nu eens gelaten, dan weer gehaast, nu eens triest, dan weer opgewekt, een beek (Bach in het Duits) die maar niet stopt totdat opeens opnieuw dezelfde melodie weerklinkt als aan het begin, nog steeds aangrijpend eenvoudig maar nu zo zwanger van alle emoties die eraan voorafgingen. En dan, een adembenemende stilte…

…een stilte die nooit zo “vol” klonk als toen ik speelde voor een dode.

Dat is nu drie jaar geleden, toen ik bij de Yup´ik Eskimo’s in Alaska werkte. Ik was bevriend geworden met Moses, een oude, rechtschapen pater familias en geëerde steunpilaar voor heel het dorp. Maar hij was ziek en ik zag hem geleidelijk aan aftakelen tot een triest hoopje mens, dat met moeite een knokige arm omhoogstak om zijn broers te begroeten, die hij al kon zien doorheen het vederlichte gordijn dat de dood van het leven scheidt. 

Wanhopig zoeken en alleen stilte vinden

Daar, aan zijn ziekbed, moest ik vele ongemakkelijke stiltes uitzitten, wanneer de familie wat van mij vroeg, een woord van troost, hoop of gewoon medeleven, en ik wanhopig in mezelf zocht naar dat woord maar enkel leegte vond, en wanhopig in God zocht maar enkel stilte vond. Op die momenten gaven de zwijgende, gelaten gezichten van de Eskimo’s mij de nodige kracht om iets langer in die stilte te blijven, die uit te houden, daar gewoon te zijn zonder iets te zeggen of te doen, even te blijven daar waar ik op mijn grenzen botste.

Die mijn leven heeft veranderd, vereenvoudigd, verdiept.

Toen Moses uiteindelijk stierf, lag hij een nacht bij mij opgebaard. Ik waakte een beetje en probeerde wat te bidden maar dat lukte niet goed. Dus speelde ik dan maar de Goldbergvariaties voor hem, iets wat ik meer in de vingers heb. Nooit had ik zo’n stil publiek. Maar een uur later, na die waterval van losgelaten nootjes dat een waaier van emoties opwekte, begon, die donkere nacht in dat slapend dorp met die opgebaarde dode in dat duister kerkje, de bewoonde stilte die bij mij blijft. Die mijn leven heeft veranderd, vereenvoudigd, verdiept. Die nu vreemd genoeg ergens heel dichtbij zit en ik meeneem waar ik ook ga. Van waaruit ik de kracht put om te kunnen luisteren naar wat beklijft in een mensenleven: kwetsbaarheid, eenvoud en diepgang. 

De mooiste stilte van mijn leven

Het was de mooiste stilte van mijn leven, die alle andere stiltes in zich draagt en met elkaar verzoent, als variaties op eenzelfde thema: de gênante stiltes wanneer de juiste woorden niet worden gevonden, de pijnlijke stiltes van mensen die denken elkaar niets meer te zeggen hebben, de zware stilte van eenzaamheid en verlatenheid; maar ook de mooie stiltes, vredevol als een omarming: de gedeelde stiltes van vriendschap, begrip of gebed, de diepgaande stilte van het alleen-zijn, de verruimende stilte van een zonsondergang en van een zonsopgang… 

Zeg eens, heeft u al eens geluisterd naar de stilte?