ChatGPT is een slimme taalrobot die vaak treffende antwoordt op vragen die je stelt. De chat maakt hiervoor gebruik van kunstmatige intelligentie. Wat gebeurt er als hoofdredacteur van jezuïetentijdschrift America de chat vraagt namens hem een column te schrijven? 

“Vertel me, in de stijl van de jezuïet Sam Sawyer (hoofdredacteur van “America”), wat ChatGPT betekent voor religie”. 

“Nou, mijn vriend, de opkomst van ChatGPT biedt zeker een interessante kans op het snijvlak van technologie en religie. Als priester-jezuïet ben ik ervan overtuigd, dat geloof en rede nauw met elkaar verbonden zijn, en dat ons vermogen om elkaar te begrijpen en met elkaar te communiceren een fundamenteel aspect is van onze menselijke natuur.

Ik ben geen wondermiddel, maar…

In die zin kan ChatGPT worden gezien als een instrument om ons vermogen om religieuze tradities en ideeën op nieuwe en dynamische manieren te benaderen, te vergroten. Met zijn enorme database aan informatie en geavanceerde taalverwerkingsmogelijkheden kan ChatGPT ons helpen complexe theologische concepten te verkennen, een interreligieuze dialoog aan te gaan en zelfs begeleiding en ondersteuning te bieden aan mensen die op zoek zijn naar geestelijke begeleiding.

ChatGPT kan ons helpen de mysteries van het universum en onze plaats daarin beter te begrijpen

Natuurlijk is ChatGPT, zoals elke technologie, geen wondermiddel. Het kan de menselijke verbondenheid die de kern vormt van religieuze ervaring niet vervangen, noch kan het een soort persoonlijke relatie met een goddelijk wezen bieden dat veel gelovigen zoeken. Ik geloof echter dat ChatGPT, wanneer het verstandig en in dienst van het grotere goed wordt gebruikt, de mogelijkheden heeft om ons religieuze leven te verrijken en ons te helpen de mysteries van het universum en onze plaats daarin beter te begrijpen.”

Het is goed, maar de chat heeft het mis

De tekst hierboven is… niet zo slecht, eigenlijk. Ik denk niet dat ik echt zou beginnen met “Nou, mijn vriend”, maar de rest is een beschamend goede nabootsing van mijn prozastijl; vermoedelijk zat de website van America in het corpus van internetteksten waarop het model werd getraind. En ik geloof inderdaad dat geloof en rede nauw met elkaar verbonden zijn en dat het vermogen om te communiceren fundamenteel is voor de menselijke natuur. Maar ik zou nooit, om een heleboel redenen, suggereren dat ChatGPT “begeleiding en ondersteuning kan bieden aan mensen die op zoek zijn naar geestelijke begeleiding”. Een van de redenen, en dat is iets waar ChatGPT gelijk in heeft, is dat het zeker geen menselijke verbondenheid of een persoonlijke relatie met God kan vervangen.

U hoeft niet bang te zijn dat ik in de toekomst mijn columns zal uitbesteden aan onze robotoverheersers. Het begin van deze tekst werd eigenlijk ingegeven door een collega, Zac Davis, die ChatGPT de opdracht gaf om “te schrijven in de stijl van de jezuïet Sam Sawyer”, bedoeld als grapje temidden van discussies over hoe deze nieuwe hulpmiddelen ons redactiewerk zouden kunnen beïnvloeden.

Het gevaar is dat het net echt voelt

Voordat ik jezuïet werd, was ik software-ingenieur. Ik heb nooit op het terrein van AI (kunstmatige intelligentie) gewerkt, maar ik volgde de ontwikkelingen op de voet. 

In die zin praten we in een “gesprek” met AI tegen onszelf

Het meest verontrustende aan de nieuwe AI-chatbots zoals ChatGPT is misschien wel hoezeer het aanvoelt alsof je er een “echt” gesprek mee voert, zelfs als je weet dat er op de achtergrond gewoon een gigantisch model is dat voorspelt welk woord er als volgende in de zin moet komen. Blake LeMoine, de voormalige AI-onderzoeker van Google die afgelopen zomer in het nieuws kwam door zijn bezorgdheid dat een nieuwe vorm van AI zelfs “gevoel” had gekregen, betoogt dat wanneer we proberen een AI mensen te laten begrijpen, deze uiteindelijk “op de een of andere manier, misschien metaforisch,” ervaart wat mensen ervaren.

Een van de redenen waarom praten met een chatbot aanvoelt als een echt gesprek is dat we ook zelf, via scholing en ervaring, praten met alle menselijke tekst, kennis en geschiedenis waarop ook de AI is getraind. In die zin praten we in een “gesprek” met AI – op de een of andere manier, misschien metaforisch – tegen onszelf, tegen elkaar en tegen onze eigen traditie.

Kennis en liefde

En dat kan ontmoedigend zijn omdat het ons confronteert met het feit dat zoveel van onze eigen ervaring vorm krijgt door taal en conversatie, dat we zo vaak de ervaring van anderen interpreteren op basis van de woorden die we met hen uitwisselen.

Het blijft echter onze taak om ze in dienst te stellen van de liefde.

Maar, en dit is waarom ik niemand naar ChatGPT zal sturen voor geestelijke begeleiding, hoewel we onvermijdelijk andere mensen interpreteren om ze te begrijpen, zijn onze relaties niet alleen gebaseerd op begrip, maar ook op liefde. Het is de naastenliefde en het willen van het goede voor de ander, niet louter begrip, die ten diepste ten grondslag ligt aan menselijke verbondenheid. Deze nieuwe AI-instrumenten kunnen sommige vormen van begrip aanzienlijk versnellen op manieren die zowel nuttig als schadelijk zijn, zoals alle instrumenten kunnen doen. Het blijft echter onze taak om ze in dienst te stellen van de liefde.