Ruud Lubbers’ kernbijdrage aan de Nederlandse geschiedenis ligt volgens Jos van Gennip niet in het premierschap, maar in zijn niet aflatende inzet voor de christendemocratie.

Nog geen jaar na zijn aftreden als minister-president, treedt Ruud Lubbers aan als voorzitter van het Wetenschappelijk Instituut (WI) voor het CDA. Het herstelproces en de heroriëntering van de christendemocratie was voor hem een prioriteit. Vier cruciale jaren zal hij daar vanuit een formele verantwoordelijkheid aan bijdragen.

Je zou kunnen zeggen dat de kern van Lubbers bijdrage aan de Nederlandse geschiedenis de interactie was tussen politiek, wetenschap en geloof. Zijn betrokkenheid bij die drieslag oversteeg deze vier jaren van formele verantwoordelijkheid namelijk ruimschoots.

Internationale denktank

Snel na zijn afstuderen zou Marga Klompé Lubbers al betrekken bij het werk van Iustitia et Pax, een internationale denktank over vraagstukken van vrede en mondiale armoedebestrijding. Dat ging door in zijn hoogleraarschap globalisering in Tilburg en zijn betrokkenheid bij Handvest van de Aarde. In zijn laatste jaren hield hij zich bezig met de uitwerking van het concept van de circulaire economie. Altijd met oog voor die drieslag: politiek, wetenschap en geloof.

Je zou kunnen zeggen dat de kern van Lubbers bijdrage aan de Nederlandse geschiedenis de interactie was tussen politiek, wetenschap en geloof.

Tijdens zijn fractievoorzitterschap ((1978-1982) zet hij zich in om in 1980 drie partijen (ARP, CHU en KVP) te verenigen rond een gemeenschappelijke visie in het CDA. Het concept van de verantwoordelijke samenleving dat daaraan ten grondslag ligt, wordt door Herman Wijffels en Jan Peter Balkenende verder geconceptualiseerd en uitgewerkt vanuit het WI – met aanmoediging en inbreng van Lubbers. Drie decennia zal deze onderscheidende visie op maatschappij, markt en overheid het herkenbare en samenbindende verschil maken van het CDA ten aanzien van andere stromingen.

Een jaarlijkse vitamine-injectie

In de stichting Socires – society and responsibility – kreeg het concept zelfs een institutionele neerslag en uitwerking. En dat gold ook voor het jaarlijks overzicht van de financiële staat van ons land en de gewenste richting en soliditeit van de Rijksbegroting. In die moeilijke jaren van onbeheersbare overheidstekorten en gierende inflatie, had Lubbers een diepgaand en jaarlijks rapport nodig dat door onbetwistbare expertise werd gedragen. Daarmee kon hij de fractie bijeenhouden die juist op dit punt dikwijls tweespaltig was. Pers en politiek keken iedere keer weer met spanning uit naar zo’n vitamine-injectie in het financieel-economische debat.

In die moeilijke jaren van onbeheersbare overheidstekorten en gierende inflatie, had Lubbers een diepgaand en jaarlijks rapport nodig.

En dan was er de snel stijgende kwaliteit en relevantie van het maandtijdschrift Christen Democratische Verkenningen. Er ging geen redactievergadering voorbij of Lubbers schoof aan. Met twee directe effecten: de brug werd geslagen tussen de wereld van de reflectie de directe politiek. Geen hoogdravende Spielereien, maar ook geen te verwaarlozen status van het maandblad in de marge van een politieke beweging. Dat werd versterkt door de trouwe aanwezigheid van zo’n centrale figuur, die als een magneet werkte op presentie van aanwezige redacteuren. Daar gebeurde het De reputatie van CDV heeft daar nog jaren op kunnen teren.

Het premierschap van Ruud Lubbers  (1982-1994)

Er was ook het premierschap. Eigenlijk heeft de denktank van een politieke partij een betere tijd wanneer de beweging in de oppositie zit. Onderdeel van een regerende partij loopt een denktank de verwante bewindslieden al gauw voor de voeten. Maar bij alle besognes vond Lubbers tijd om zeer intensief met ‘zijn’ WI in contact te blijven. Wel verschilden de onderwerpen nu. Van concrete vraagstukken ging het veel meer de richting uit van fundamentele benaderingen uit onze tradities.

Eigenlijk heeft de denktank van een politieke partij een betere tijd wanneer de beweging in de oppositie zit.

Zijn belangstelling voor de betekenis van Dooyeweerd groeide, en van Cobbenhagen en Schillebeeckx. En wat betekende dat écht, dat concept van Publieke Gerechtigheid, dat Ab Klink aan het uitwerken was? Avonden had hij er voor over, liefst in een etablissement aan zee. Hij nodigde ons uit: besteed nu je tijd aan de fundamenten van de christendemocratie. En vul eens in wat het betekent dat ‘wij het zelf zijn, die de tijden zijn en moeten maken’ (Augustinus), een van zijn geliefde citaten.

Rijk van vrede en gerechtigheid

En dan de acht jaren politieke wildernis van de partij. Altijd bleef in Ruud Lubbers dat onwrikbare geloof in de meerwaarde van de christendemocratie. Zijn inzet – op de achtergrond – voor het hersteldocument Nieuwe Wegen, Vaste Waarden zou mede richting geven aan de kabinetten Balkenende.

Avonden had hij er voor over, liefst in een etablissement aan zee. Hij nodigde ons uit: besteed nu je tijd aan de fundamenten van de christendemocratie.

Er was ook dat zich steeds verdiepende besef van de betekenis van de Blijde Boodschap en de opdracht om dat rijk van vrede en gerechtigheid hier naderbij te brengen. Zonder dat hij daar grote woorden voor nodig had en er zeker nooit opdringerig mee te zijn.

Laudato Si’

Juist daarom had dat soms onverwachte invloed. Een passage in het Handvest van de Aarde, sterk door hem beïnvloed, zegt eigenlijk bijna alles: ‘Laat onze tijd de geschiedenis ingaan als een tijdperk van de omslag naar een nieuwe eerbied voor het leven, de vastbeslotenheid om duurzame ontwikkeling te realiseren, een intensivering van de strijd voor gerechtigheid en vrede en de vreugdevolle viering van het leven’. Het was een rijpingsproces waarin de dialoog met het WI ook een rol heeft gespeeld. Dat werd bekroond met een historisch uitzonderlijk overneming in een pauselijke encycliek: Laudato Si’.

Dat werd bekroond met een historisch uitzonderlijk overneming in een pauselijke encycliek: Laudato Si’.

Ik schreef dat dat citaat in de encycliek bijna alles zei over hoe Ruud Lubbers de laatste jaren geworden was. Bijna, want er is nog een andere zin die hem lief was, van Schillebeeckx: ‘Hij, die aan de einder wenkt’. Die einder is nu bereikt, in een leven dat door de drieslag geloof, politiek en wetenschap getekend werd. Het WI moet daarvoor in grote dankbaarheid het hoofd buigen.

Foto: Wetenschappelijk Instituut CDA | Ruud Lubbers op het WI-symposium in 1995.